نشریه علمی علم و تمدن در اسلام

تحلیلی بر فرصت‌ها و تهدیدهای تکنولوژی‌های ارتباطی نوین در تمدن نوین اسلامی

سالار مرادی؛ بهزاد حکیمی نیا

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 اسفند 1402

https://doi.org/10.22034/icrs.2024.429869.1252

چکیده

  تمدن اسلامی با خوانشی غایت‌مدار و متعالی، تفسیر حداکثری از دین دارد. با عنایت به اینکه تکنولوژی‌های ارتباطی همانند شمشیر دولبه هم فرصت‌آور و هم تهدیدکننده هستند، تمدن‌سازان اسلامی و مسلمان معاصر ...  بیشتر تمدن اسلامی با خوانشی غایت‌مدار و متعالی، تفسیر حداکثری از دین دارد. با عنایت به اینکه تکنولوژی‌های ارتباطی همانند شمشیر دولبه هم فرصت‌آور و هم تهدیدکننده هستند، تمدن‌سازان اسلامی و مسلمان معاصر از طرفی درصدد واکاوی فرصت‌هایی هستند که اینگونه تکنولوژی‌ها برای تمدن اسلامی فراهم نموده‌اند و از دیگر سوی قدم در تبیین و کاهش تهدیدها و چالش‌های فراروی میان این دو حوزه گذاشته‌اند. بر همین اساس سوال اصلی پژوهش که محققان به دنبال پاسخ به آن هستند، این است که تکنولوژی‌های ارتباطی نوین برای تمدن نوین اسلامی چه فرصت‌ها و تهدیداتی دارند و چالش‌های اساسی آن کدامند؟ در این پژوهش از روش کیفی اسنادی استفاده شده و داده‌های مورد استفاده شامل بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، روایات و احادیث و همچنین تفسیرهای مرتبط با این آیات و روایات است. تحلیل داده‌ها بر اساس تحلیل محتوای این مفاهیم انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با اشاره به آیات و روایات و رخدادهای صدر اسلام رویکرد تمدن اسلامی را می‌توان اینگونه ارزیابی کرد که تکنولوژی‌های ارتباطی را تا جایی بپذیرد که ماهیت آموزه‌های تمدن اسلامی را مخدوش نکند، البته درصدد آن نیز نیست که این تکنولوژی‌ها را در عرصه جامعه براندازد. همچنین، منشا تفاوت میان نظریات تمدن‌سازان مسلمان در کاربست تکنولوژی‌های ارتباطی، تفاوت در روش موضوع‌شناسی است، نه تفاوت در ماهیت و اصول‌دین. باعنایت به اینکه دین اسلام، دینی پویا است، متفکران و فقهای مسلمان معاصر، باید در جهت کاربست تکنولوژی‌های ارتباطی در راستای اهداف متعالی تمدن اسلامی گام بردارند، یعنی همکاری میان حوزه و دانشگاه ضرورت یابد.

---

• مشاهده مقاله

فرهنگ و تمدن اسلامی در نظرگاه استاد شهید مرتضی مطهری (با تأکید بر نظام سازی فرهنگی)

پریسا افقری؛ اصغر منتظرالقائم

دوره 4، شماره 16 ، شهریور 1402، ، صفحه 104-115

https://doi.org/10.22034/icrs.2023.164852

چکیده

  استاد شهید مطهری (1359 ش) یکی از اندیشمندان و حکمای شیعه، در حوزه اندیشه اصلاحی، احیای اسلام و تمدن سازی نوین اسلامی به شمار می­رود. وی در حوزه­های مختلف فرهنگ و تمدن اسلامی، نظریه‌های گوناگونی دارد ...  بیشتر استاد شهید مطهری (1359 ش) یکی از اندیشمندان و حکمای شیعه، در حوزه اندیشه اصلاحی، احیای اسلام و تمدن سازی نوین اسلامی به شمار می­رود. وی در حوزه­های مختلف فرهنگ و تمدن اسلامی، نظریه‌های گوناگونی دارد که در این پژوهش به آن پرداخته خواهد شد. مقاله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که اصول استاد مطهری در نگاه به فرهنگ و تمدن اسلامی بر چه محورهایی استوار است و این مسئله مهم چه نسبتی با نظام سازی فرهنگی دارد. یافته­ های پژوهش نشان می­دهد که استاد مطهری به ساخت نظام فرهنگی، تعلیم و تربیت و توانمند سازی و تقویت بنیه فکری مسلمانان با نگارش آثار گوناگون علمی و طرح اندیشه اسلامی تأکید داشت. از دیدگاه این اندیشمند هر نهضت اجتماعی در خطر رو در رویی با آفاتی همچون: نفوذ اندیشه بیگانه، تجدد گرایی افراطی، تداوم نهضت، نفوذ فرصت طلبان، ایهام در طرح‌های آینده و تغییر جهت دادن اندیشه می‌باشد. وی معتقد بود با شناخت آسیب‌های فرهنگی و عوامل مؤثر در این مسیر، برای ایجاد تحول فرهنگی، راهبردهای متعدد فرهنگی ضروری است. ایشان شناخت دقیق اجزای فرهنگ و تمدن اسلامی را در راستای برقرای نظام فرهنگی مطلوب قلمداد می­ کرده ­اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.35 M

نقش تمدنی مدائنی (م 225ق) در تاریخ‌نگاری اسلامی (مطالعه موردی: سیره نگاری)

حسین مرادی نسب

دوره 4، شماره 16 ، شهریور 1402، ، صفحه 116-145

https://doi.org/10.22034/icrs.2023.171864

چکیده

  آثار برجا مانده از پیشینیان از جمله مکتوبات آنان گنجیه ­های ارزشمند علمی و تمدنی هستند که به عنوان یک گزارشگر، رویدادهای تاریخی برای آیندگان گزارش می‌کنند. برخی مؤلفان با توجه به دانش خود به گونه‌ای ...  بیشتر آثار برجا مانده از پیشینیان از جمله مکتوبات آنان گنجیه ­های ارزشمند علمی و تمدنی هستند که به عنوان یک گزارشگر، رویدادهای تاریخی برای آیندگان گزارش می‌کنند. برخی مؤلفان با توجه به دانش خود به گونه‌ای از تاریخ‌نگاری اسلامی که از آن به سیره‌نگاری تعبیر می‌گردد، پرداخته‌اند. ثبت تاریخِ سیره‌‌نگاریِ پیامبر اعظم(ص) از ابتکارات قرآن است که بخشی از تاریخ و سیره زندگانی آن حضرت را آورده است تا الگوی برای بشریّت در ابعاد مختلف باشد. مدائنی از مؤلفان کثیر التألیفی بود که با برخورداری از نبوغ علمی و دانش گسترده خود شاخه‌هایی از تاریخ­نگاری اسلامی - از جمله سیره‌نگاری تاریخ و زندگانی پیامبر اعظم(ص) - را ابداع کرد. وی نقش اساسی در گسترش این نوع از تاریخ­نگاری داشت و بر مؤلفان پس از خود نیز تأثیرگذار بوده است. این مقاله با توجه به جمع‌آوری نگاشته‌های مدائنی از متون دست اول به توصیف و تحلیل آنها در سیره‌نگاری پرداخته است. مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه مدائنی توانست در گسترش، تکمیل و تأسیس برخی از موضوعات در سیره‌نگاری نقش‌آفرین باشد؟. نتیجه آنکه مدائنی با نگارش سیره‌نگاری و زیر شاخه‌های آن از جمله «عهود النبی»، «اخبار المنافقین»، «تسمیه المنافقین»، «تسمیه الذین یؤذون النبی»، «اقطاع النبی»، «دعای النبی» و  موارد دیگر در نشر موضوعات سیره‌نگاری سهمی اساسی داشته و شُکُوه تمدن اسلامی را در قرن سوم نشان داده است.

---

• مشاهده مقاله

تسامح امویان در امور دیوانی و تاثیر آن بر ارتقای تشکیلات اداری تمدن اسلامی

یدالله حاجی زاده؛ محمد هادی خالقی

دوره 4، شماره 15 ، شهریور 1402، ، صفحه 107-126

https://doi.org/10.22034/icrs.2023.164851

چکیده

  امویان(حک: 41-132) علی‌رغم همه سخت‌گیری‌ها و نارواداری‌هایی که نسبت به برخی از فرقه‌ها و نژادها خاصه ایرانیان داشتند، در مواردی به جهت ضرورت‌های سیاسی و اجتماعی و جهت پیشبرد امور حاکمیتی خویش، اهل تساهل ...  بیشتر امویان(حک: 41-132) علی‌رغم همه سخت‌گیری‌ها و نارواداری‌هایی که نسبت به برخی از فرقه‌ها و نژادها خاصه ایرانیان داشتند، در مواردی به جهت ضرورت‌های سیاسی و اجتماعی و جهت پیشبرد امور حاکمیتی خویش، اهل تساهل و تسامح بوده‌اند. وبررسی تساهل و تسامح‌های آنان در امور دیوانی و آگاهی از عملکرد آنان در این زمینه، می‌تواند تجربه‌ای مفید از گذشته را در اختیار جامعه اسلامی ما قرار دهد. سوالی که این نوشتار به آن پاسخ داده چنین است: تسامح امویان در امور دیوانی چگونه بوده و چه تاثیری بر ارتقای تشکیلات اداری تمدن اسلامی گذاشته است؟ واکاوی منابع با رویکرد توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد امویان هر چند در برابر اعاجم خاصه ایرانیان خشونت و سخت‌گیری های زیادی داشتند اما آنان چون در اداره سرزمین‌های وسیع اسلامی و در ایجاد، توسعه، انسجام‌بخشی و سر و سامان دادن به امور اداری و دیوانی خویش، تجربه و توانایی کافی نداشتند، در امور اداری و دیوانی از تمدن‌هایی چون ایران و روم که تجارب ارزنده‌ای در این زمینه داشتند، استفاده کرده‌اند. این امر سبب شده هم در تشکیل و هم در تعریب دیوان‌ها شاهد مشارکت اقوام غیرعرب و بعضا غیرمسلمان باشیم. امری که به نوبه خود سبب آشنایی مسلمانان با امور دیوانی شده و کم‌کم موجبات استقلال آنان را در این زمینه فراهم ساخته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.44 M

درآمدی انتقادی به طرح تمدنی حسن حنفی

سید رضا مهدی نژاد

دوره 4، شماره 13 ، آذر 1401، ، صفحه 63-83

چکیده

  حسن حنفی، از جمله اندیشمندانی است که مسئلۀ انحطاط و برون رفت از آن، دغدغۀ ذهنی وی بوده و دارای طرح تمدنی مشخصی در این زمینه بود. در این نوشتار تلاش شده است با روش توصیفی، تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود ...  بیشتر حسن حنفی، از جمله اندیشمندانی است که مسئلۀ انحطاط و برون رفت از آن، دغدغۀ ذهنی وی بوده و دارای طرح تمدنی مشخصی در این زمینه بود. در این نوشتار تلاش شده است با روش توصیفی، تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که عامل اصلی عقب ماندگی جهان اسلام از دیدگاه حنفی و طرح او برای برون رفت از این وضعیت چیست؟ بر اساس یافته‌های تحقیق، حنفی مشکل اصلی را در عدم نوسازی میراث تمدنی مسلمانان و ناکارآمدی آن در پاسخگویی به نیازهای زمان دانسته، بر این اساس طرح تمدنی خود را بر نوسازی میراث متمرکز نموده است. این طرح از سه بخش اصلی تشکیل شده است:1. موضع ما نسبت به میراث قدیم؛2. موضع ما نسبت به غرب و 3. موضع ما نسبت به واقعیت کنونی. وی درصدد است با بازخوانی میراث، بویژه میراث علمی مسلمانان و نوسازی آن بر اساس واقیعت‌های زمان حاضر، با بهره گیری از روشهای علمی نوین غرب، زمینۀ احیاء و نوسازی تمدن اسلامی را فراهم سازد. این طرح، به رغم نقاط قوتی که دارد، از جنبه‌هایی نیز قابل نقد است که مهمترین آن تأثیرپذیری از برخی مکاتب فکری غربی، التقاط فکری در نوع نگرش به دین و میراث و روش نوسازی آن، و آسیب‌های نگرش اومانیستی و کاربردی به دین و میراث دینی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 576.68 K

تأملی بر مفهوم عقل در تمدن اسلامی با تاکید بر دیدگاه محمد بن زکریای رازی (313-251 هـ.ق)

منصور طرفداری

دوره 4، شماره 13 ، آذر 1401، ، صفحه 84-99

چکیده

  عقل و خرد به عنوان بزرگ‌ترین موهبت الهی، به صورت کلّی بر همه­ی فعالیت‌های حیاتی انسان چون فهمیدن، دانستن و همچنین داوری‌های اخلاقی نظارت دارد. همچنین از جمله عواملی است که نه تنها انسان را قادر به ...  بیشتر عقل و خرد به عنوان بزرگ‌ترین موهبت الهی، به صورت کلّی بر همه­ی فعالیت‌های حیاتی انسان چون فهمیدن، دانستن و همچنین داوری‌های اخلاقی نظارت دارد. همچنین از جمله عواملی است که نه تنها انسان را قادر به ایجاد ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عقلانی می‌کند، بلکه به کمک آن می‌توان با ایجاد قوانین کارآمد، نظم و عدالت اجتماعی را برقرار کرد. کثرت تأکیدات اسلام بر مقوله عقل در قالب آیات، روایات و نیز سیره عملی پیشوایان دین پرده از اهمیت عقل و نیز تفکر و عمل عقلانی در اسلام بر می­دارد. نظر به این مهم، متفکران متعدد مسلمان از زوایای مختلف به مقوله عقل پرداختند که از جمله آنها محمد بن زکریای رازی دانشمند برجسته سده سوم و اوایل چهارم هجری است. تأمل در بحث عقل از منظر زکریای رازی پرسش‌های بنیادینی را فرا روی پژوهشگر قرار می‌دهد از جمله با عنایت به جایگاه عقلانیت در اسلام، راهکار رازی برای فایده­مندی و تحقق عملی آن در پیشیرد تمدن اسلامی چیست؟ رویکرد رازی به انواع صورتبندی های عقل و در نهایت کارکرد و جایگاه آنها در شناخت و معرفت چیست؟ این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته و یافته‌های آن حاکی از کوشش زکریا رازی برای اشاعه و کاربست صورت بندی­های عقل استدلالی، عقلانیت انتقادی و عقل خود بنیاد در تمدن اسلامی بود. مبارزه با جریان‌های عقل ستیزی که در مواردی تحت عنوان زهد و کناره­گیری یا بی­توجهی به دنیا از عقلانیت اسلام فاصله گرفته بودند، از دیگر اقدامات بسیار مهم او به حساب می‌آید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1 M

آرای اندیشه گران مسلمان معاصر هندوستان دربارۀ انحطاط تمدن اسلامی (نمونه پژوهی محمد اقبال و ابوالحسن ندوی)

جهانبخش ثواقب

دوره 3، شماره 11 ، خرداد 1401، ، صفحه 10-34

چکیده

  برآمدن و بالیدن تمدن و فرهنگ اسلامی از شگفتی­ هایی است که توجه بسیاری از اندیشه­ گران حوزۀ دین، تاریخ، تمدن، جامعه­ شناسی و علوم سیاسی را به خود جلب کرده است. ضعف و زوال آن نیز این اندیشه­ گران را ...  بیشتر برآمدن و بالیدن تمدن و فرهنگ اسلامی از شگفتی­ هایی است که توجه بسیاری از اندیشه­ گران حوزۀ دین، تاریخ، تمدن، جامعه­ شناسی و علوم سیاسی را به خود جلب کرده است. ضعف و زوال آن نیز این اندیشه­ گران را به تفکر واداشته که راز این عقب­گرد و انحطاط را دریابند. از این­رو، هرکدام با اصلی و فرعی کردن عواملی، تلاش کرده ­اند که ایستایی تمدن اسلامی را تبیین کنند. اندیشه­ گران جهان اسلام، ایرانی، عرب، ترک، هند، پاکستانی و...، با هدف  احیا، اصلاح و پیشرفت دوبارۀ تمدنی، این مقوله را در حوزۀ اندیشه خود قرار داده ­اند. در این مقاله هدف، بررسی آرای محمد اقبال و ابوالحسن ندوی دو تن از اندیشه­گران مسلمان شبه­قاره هند، دربارۀ انحطاط تمدن اسلامی، به شیوة توصیفی-تحلیلی است، با طرح این پرسش که؛ این اندیشه ­گران در تبیین موضوع به چه عواملی توجه داشته­ اند؟ یافته ­های پژوهش نشان داده است که ایشان عوامل درون­ ساختاری تمدن اسلامی از جمله انحطاط اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و اخلاقی را در فرآیند نابودی فرهنگ و تمدن اسلامی مؤثر دانست ه­اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.56 M

بازسازی و تطور علوم حکمی(منطق و فلسفه) در ایران عصر ایلخانان (736-654 ق)

امیر دهقان نژاد؛ فضل الله فولادی

دوره 3، شماره 10 ، اسفند 1400، ، صفحه 10-29

چکیده

  از نگاه بسیاری از مورخین گذشته و پژوهشگران معاصر، حملۀ مغول و حاکمیت ایلخانان بر ایران (654-736 ق) موجب ویرانی مراکز آموزشی و رکود علم و دانش در این سرزمین شده است. حال آنکه بررسی اسناد و منابع تاریخی و مطالعۀ ...  بیشتر از نگاه بسیاری از مورخین گذشته و پژوهشگران معاصر، حملۀ مغول و حاکمیت ایلخانان بر ایران (654-736 ق) موجب ویرانی مراکز آموزشی و رکود علم و دانش در این سرزمین شده است. حال آنکه بررسی اسناد و منابع تاریخی و مطالعۀ آثار علمی دانشمندان این دوره بیانگر آن است که علی‌رغم ذهنیت‌های موجود، عصر ایلخانی از نظر تحول و فراوانی مراکز آموزشی و احیای دوبارۀ فعالیت‌های علمی به ­ویژه در حوزۀ علوم عقلی و حکمی، یکی از ادوار مهم تاریخ ایران بوده است. این پژوهش بر آن است که با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی، آثار منطقی و فلسفی دانشمندان عصر ایلخانان را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد تا  بدین پرسش پاسخ دهد که آیا استیلای مغول و حاکمیت ایلخانان سبب افول علوم حکمی (منطق و فلسفه) در ایران شده است؟ و یا آنکه، در این دوره شرایط بازسازی و تطور این علوم در ایران به عنوان بخشی از قلمرو تمدن اسلامی فراهم شده است؟ نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که با حاکمیت ایلخانان به­رغم تمام ویرانی‌های ناشی از یورش مغول، در پی قرار گرفتن نهاد آموزش در دست دانشمندان ایرانی نزدیک به قدرت‌های سیاسی، علوم عقلی به­ ویژه منطق و فلسفه یک بار دیگر در کانون توجه مجامع علمی قرار گرفته و پیامد این تحول حفظ مواریث علمی گذشتگان و دستاوردهای نوین در شاخه ­های مختلف این علوم بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.26 M

اثرگذاری تمدن اسلامی بر استفاده از تکنولوژی و فناوری در عصر اطلاعات

علی نجات بخش اصفهانی؛ سیدعلی قریشیان

دوره 3، شماره 10 ، اسفند 1400، ، صفحه 98-119

چکیده

  تمدن و تمدن سازی از قدیم دارای تاریخی با  فراز ونشیب­ های فراوان  بوده و تکنولوژی آن­ را دست خوش تغییرات شکلی و هویتی کرده است. تمدن اسلامی از برجستگی­ های مادی و معنوی ویژه­ای برخوردار است. ...  بیشتر تمدن و تمدن سازی از قدیم دارای تاریخی با  فراز ونشیب­ های فراوان  بوده و تکنولوژی آن­ را دست خوش تغییرات شکلی و هویتی کرده است. تمدن اسلامی از برجستگی­ های مادی و معنوی ویژه­ای برخوردار است. کشور ما  نظام اسلامی را با الگوگیری از ویژگی­های  تمدن اسلامی و به برکت مجاهدات رهبری فقیدمان ایجاد کرد. اگر به تمدن اسلامی نگاهی تاریخی داشته باشیم، علیرغم کوشش حاکمان و زمامداران مصلح، دست استعمارگران با استفاده از ابزار فناوری وتکنولوژی غیرسازنده، تبلیغات مخرب و تهاجم فرهنگی با ترویج سبک زندگی تخریب گرایانه به­ دنبال استحاله این تمدن و نظام است. مسئلۀ اصلی تحقیق این است که شجره طیبه، تمدن سازی اسلامی را حیات طیبه ­ای می­دهد که با پیوند معنوی و سالم تکنولوژی، زندگی دنیوی و اخروی مسلمانان را ارتقا داده و ازتوطئه ­ها و رذیلت­ های تمدن غرب جلوگیری می­کند واز ترویج فساد به وسیلۀ فناوری ناسالم، که چالشی درسطح جامعه وسبک زندگی اسلامی است، ممانعت به ­عمل­می ­آورد. سؤال تحقیق، میزان اثر­گذاری تمدن اسلامی در استفاده از تکنولوژی و فناوری در عصر اطلاعات است. روش تحقیق توصیفی و تحلیل محتوا براساس مطالعۀ میدانی است. محققین ضمن بررسی شوک آینده وتأثیرات فناوری­ های غیر سازنده، ضرورت اخلاقی­ شدن تکنولوژی و پیوند آن را با اخلاق و تمدن اسلامی بررسی کرده و با ارائه مدل محقق ساخته با مشخص ­کردن اثرات تمدن اسلامی بر فناوری با الهام­ گیری از شجره طیبه اثرات فوق را تبیین و راهبردهای آسیب­ شناسانه را از این موضوع ارائه می­نمایند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.31 M

بررسی مؤلفه‌های تمدن ساز در تاریخ اسلام از منظر محمد عابد جابری

داریوش نظری؛ سید علاء الدین شاهرخی؛ مجتبی گراوند؛ ثمانه نادری

دوره 3، شماره 10 ، اسفند 1400، ، صفحه 120-137

چکیده

  پس از ضعف تمدن اسلامی و در مقابل شروع فرآیند رشد و توسعه در کشورهای غربی، متفکران اسلامی به موضوع تمدن، چیستی و عوامل تأثیرگذار در آن بیشتر از همیشه توجه کرده و در قیاس با تمدن غربی رویکردهای جدیدی نسبت­ ...  بیشتر پس از ضعف تمدن اسلامی و در مقابل شروع فرآیند رشد و توسعه در کشورهای غربی، متفکران اسلامی به موضوع تمدن، چیستی و عوامل تأثیرگذار در آن بیشتر از همیشه توجه کرده و در قیاس با تمدن غربی رویکردهای جدیدی نسبت­ به تحولات جوامع اسلامی و شاخص‌های تمدن ساز آن مطرح کرده‌اند. محمد عابد جابری از اندیشمندان و متفکران معاصر است که تحت تأثیر روند تحولات جوامع غربی به تحلیل و بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی تاریخ اسلام پرداخته است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی بر­مبنای مطالعات کتابخانه‌ای، به این سؤال اصلی پرداخته است که مؤلفه‌های تمدن ساز از دیدگاه جابری کدام است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که جابری در بررسی تاریخ فرهنگ و تمدّن اسلامی به نقش کلیدی سه عنصر، غنیمت و قبیله عنایت دارد و درصدد است با رویکردی انتقادی به تحلیل تحولات سیاسی معاصر جهان اسلام بپردازد. از دیدگاه جابری راهکار پیشرفت جوامع اسلامی در گرو فهم مقتضیات زمانه، سازگاری با مفاهیم دنیای مدرنیته مانند دموکراسی، نوگرایی و عقل سیاسی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.25 M

مفهوم علم در تمدن اسلامی در قرون وسطی، واقع گرایی و انقلاب در مشاهده طبیعت

محمدرضا شهیدی پاک

دوره 3، شماره 9 ، آذر 1400، ، صفحه 55-41

چکیده

  میراث باستانی تمدن به‌واسطۀ جوامع قرون وسطی به تکامل نهایی رسید و به دورۀ مدرن منتقل شد. در تقسیم زمانی تاریخ علوم، تمدن اسلامی بخش کالبدی تاریخ علم است. سارتن، پیش از دورانت و توین بی، زمینه‌های سیر ...  بیشتر میراث باستانی تمدن به‌واسطۀ جوامع قرون وسطی به تکامل نهایی رسید و به دورۀ مدرن منتقل شد. در تقسیم زمانی تاریخ علوم، تمدن اسلامی بخش کالبدی تاریخ علم است. سارتن، پیش از دورانت و توین بی، زمینه‌های سیر تمدن‌ها در عرصۀ بین‌المللی را بیان کرده است. کارکرد دین در تولید تمدن دیدگاه مشترک آن‌ها است. تمدن اسلامی، پس از توسعه از طریق مغرب و اندلس، زمینۀ انتقال تمدن را فراهم نمود، خاورشناسان با پدیدارشناسی تمدن اسلامی پارادایم مطالعاتی در این زمینه شکل داده‌اند. این عملیات پژوهشی قرن‌ها پیش به‌وسیلۀ ابن خلدون در گزارش بیش از نُه قرن تجربۀ علمی بشر در قرون وسطی، با تقسیم جدید ازعلم در روش و غایت و تفکیک دانش از جهل خرافات، انجام شده است. این مفهوم علم در تمدن اسلامی عامل سیر میراث کلاسیک علم و تمدن روم، یونان، اسکندریه و ایران است. این پژوهش به بررسی مفهوم علم در تمدن اسلامی در زمینۀ علوم طبیعی و پایه می‌پردازند که از رهگذر آن به توسعه و تکامل آن دربارۀ شیمی به‌عنوان نقطۀ شروع روش علمی در تاریخ علم و انقلاب علمی در قرون وسطی پرداخته خواهد شد. فرضیۀ تکمیلی پژوهش این است که زمینۀ فلسفی ودینی و علت زایایی تمدن اسلامی در قرون وسطی سیرۀ علمی پیامبر اسلام و واقع‌گرایی در کسب دانش است و دانش‌های مسلمین در قرون وسطی در قالب این نگرش به طبیعت توسعه پیدا کرد، و محمد (ص) سرآمد انبیاء در تمدن‌سازی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.3 M

علم مساحی در تاریخ تمدن اسلامی با تأکید بر باب علم المساحه در دانشنامۀ جامع العلوم امام فخر رازی

امید مسعودی فر

دوره 3، شماره 9 ، آذر 1400، ، صفحه 92-76

چکیده

  علم مساحی، در منابع تاریخ علم دورۀ اسلامی و منابعی که علوم را طبقه‌بندی کرده و شرح می‌دهند، به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از علوم دقیقه به ‌شمار می‌رود. این علم ماهیت ریاضی، محاسباتی، هندسی و ‌کاربردی دارد ...  بیشتر علم مساحی، در منابع تاریخ علم دورۀ اسلامی و منابعی که علوم را طبقه‌بندی کرده و شرح می‌دهند، به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از علوم دقیقه به ‌شمار می‌رود. این علم ماهیت ریاضی، محاسباتی، هندسی و ‌کاربردی دارد که در گذشته اساساً برای تعیین حدود اراضی، محاسبۀ میزان مالیات محصولات کشاورزی، محاسبات نجومی، رسم نقشه‌ها و تعیین و جهت‌یابی راه‌ها و مکان‌ها کاربرد داشته است. علم مساحی، به‌دلیل کاربرد فراوان آن در ادارۀ جامعه، توسط دانشمندان دورۀ اسلامی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. امام فخرالدین محمد رازی (543-606 ق/1149-1210 م)، از دانشمندان قرن ششم هجری، توجه ویژه‌ای به علوم دقیقه و علم مساحی دارد و در دانشنامۀ جامع ‌العلوم (ستینی) آن را به‌عنوان یکی از علوم دقیقه ذکر می‌کند و اصولی از کاربردهای آن را شرح داده است. توجه به مثلث‌ها از ویژگی‌های رسالۀ مساحی فخر رازی است که نشان از افراز زمین‌ها به اشکال مثلث‌گونه برای مساحی دارد. در این پژوهش، با روش کتابخانه‌ای و بر اساس منابع مستند، علم مساحی در تمدن اسلامی و این باب در آثار امام فخر رازی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.34 M

عوامل انحطاط تمدن اسلامی از منظر پژوهشگران معاصر

جهانبخش ثواقب

دوره 2، شماره 8 ، شهریور 1400، ، صفحه 33-68

چکیده

  انحطاط تمدنی به ­طور عام و تمدن اسلامی به ­طور خاص از مقوله­ هایی است که مورد توجه اندیشمندان مختلف حوزه تاریخ، تمدن، الهیات، فلسفه، سیاست و علوم اجتماعی قرار گرفته است و از منظرهای گوناگون به آن ...  بیشتر انحطاط تمدنی به ­طور عام و تمدن اسلامی به ­طور خاص از مقوله­ هایی است که مورد توجه اندیشمندان مختلف حوزه تاریخ، تمدن، الهیات، فلسفه، سیاست و علوم اجتماعی قرار گرفته است و از منظرهای گوناگون به آن پرداخته­ اند. پیشرفت و درخشش خیره ­کنندة تمدن اسلامی در سده ­هایی از تاریخ و سپس زوال و افول علمی آن، این پرسش را در اذهان اندیشه­ گران و پژوهشگران شکل داد که چه عواملی بر انحطاط تمدن اسلامی تأثیرگذار بوده است؟ در این مقاله، به ­لحاظ گستردگی دامنة موضوع، مقولة انحطاط تمدن اسلامی از دیدگاه تاریخ تمدن ­نویسان و پژوهشگرانی که بر تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی متمرکز شده ­اند، مطرح شده و عواملی را که این دو دسته برشمرده ­اند، بیان کرده است. یافتة پژوهش نشان می­ دهد که از نگاه این پژوهشگران، دو دسته عوامل درونی و بیرونی بر انحطاط تمدن اسلامی تأثیرگذار بوده ­اند و از این­ دو، عوامل درونی جامعة اسلامی، در انحطاط تمدنی مسلمانان نقش اساسی داشته و تأثیر عوامل بیرونی، به­ سبب مساعدبودن شرایط درونی بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.43 M

بررسی تحلیل محتوایی نتایج جستجو درباره کتب حوزه تمدن اسلامی در سایت رسمی خانه کتاب

لیلا ایزدپرست؛ حمید قاسمی؛ سید محمد امین حسینی

دوره 2، شماره 7 ، خرداد 1400، ، صفحه 11-24

چکیده

  هدف کلی تحقیق تحلیل محتوای نتایج جستجو درباره کتب با موضوع "تمدن اسلامی" در سایت رسمی خانه کتاب می باشد. تمدن اسلامى در دنیای کنونى حضوری انکارناپذیر دارد. نشانه آشکار آن،جمعیت رو به رشد مسلمانان، وجود ...  بیشتر هدف کلی تحقیق تحلیل محتوای نتایج جستجو درباره کتب با موضوع "تمدن اسلامی" در سایت رسمی خانه کتاب می باشد. تمدن اسلامى در دنیای کنونى حضوری انکارناپذیر دارد. نشانه آشکار آن،جمعیت رو به رشد مسلمانان، وجود منابع ارزشمند فکری و میراث علمىدر این حوزه است. لذا این پرسش برای پژوهشگر ایجاد شد که وضعیت کتاب های موجود به زبان فارسی در پایگاه خانه کتاب چگونه است؟ روش تحقیق حاضر از نظر استراتژی توصیفی، از نظر مسیر اجرا تحلیل محتوا، و از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری شامل400 جلد کتاب مربوط به حوزه تمدن اسلامی موجود در سایت خانه کتاب تا تاریخ 31/05/1400 بود که به صورت تمام شمار بررسی شد و برگه کدگذاری به عنوان ابزار جمع آوری داده ها استفاده شد.نتایج نشان داد به لحاظ سال انتشار 47 درصد از کتاب ها در محدود سال های 1400-1396به چاپ رسیده اند. در بین نویسندگان این حوزه آقای یوسف بیک باباپور با 8 عنوان کتاب بالاترین تعداد کتاب را در این حوزه تالیف کرده اند بنابراین جز نویسندگان پر تالیف در این حوزه محسوب می شوند. از بین ناشران، انتشارات "دفتر نشر معارف" بیشترین کتاب را در این زمینه داشته است که بیانگر فعال ترین انتشارات در حوزه تمدن اسلامی باشد. از میان کتاب هایی که در این حوزه به چاپ مجدد رسیده اند کتاب "فرهنگ و تمدن اسلامی" تالیف "علی اکبر ولایتی" از انتشارات " دفتر نشر معارف" به چاپ 87 رسیده است بنابراین یکی از پر فروش ترین کتاب ها در این حوزه محسوب می شود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.53 M

از شهر تا تمدن، واکاوی معنای مدنیت و تمدن؛ مطالعه موردی سوره بقره

ندا جعفری فشارکی

دوره 2، شماره 5 ، آبان 1399، ، صفحه 10-33

چکیده

  انسان پیوسته به دنبال زندگی بهتر بوده، این تلاش از کوچ انسان­ها به غار آغاز شده و امروز با برگزاری    کرسی­های علمی ادامه یافته است. عناصر متعددی چون محیط زندگی و تعالیم ادیان بر تحولات زندگی ...  بیشتر انسان پیوسته به دنبال زندگی بهتر بوده، این تلاش از کوچ انسان­ها به غار آغاز شده و امروز با برگزاری    کرسی­های علمی ادامه یافته است. عناصر متعددی چون محیط زندگی و تعالیم ادیان بر تحولات زندگی بشر اثر گذار بوده است. شناخت سیر تحولات زندگی بشر و عبرت آموزی از شکست­ها و پیروی از موفقیت­ها با شناخت دقیق و روشمند میسر می­شود. تغییر محیط زیست انسان­ها از زندگی قبیله­ای و روستایی به زندگی شهری و تغییر فرهنگ مردم با قوانین عرفی، حکومتی و دینی مهم­ترین عوامل شکل گیری تمدن­ها در طول تاریخ بوده است. در این پژوهش، پس از بررسی معنا و کاربرد دو واژه مدنیت و تمدن، مؤلفه­ها و شاخص­های مرتبط در سوره مبارکه بقره با روش تحلیل کیفی مضمون بررسی و گزارش مختصر آن ارائه شده است. نتیجه مطالعه اولین سوره نازل شده در شهر مدینه با توجه به رویکرد تمدنی آن، گواه آن است که پیامبر اکرم(ص) با توجه به شرایط جامعه ابتدا باور مردم مدینه نسبت به جایگاه الهی خود را در مقابل شبهات یهودیان تبیین نموده و سپس با وضع قوانین جزایی و عبادی وضعیت جامعه را سامان داده و با تعالیم خویش، تلاش کرده خودخواهی­ها را به دیگر خواهی مبدل کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.4 M

شاخصه ها و ویژگی های تمدن اسلامی در آیات و روایات

جمال فرزندوحی؛ فاطمه احمدی

دوره 2، شماره 5 ، آبان 1399، ، صفحه 98-113

چکیده

  تمدن اسلامی نمونه کامل یک تمدن دینی است و آن، شاخصه­هایی دارد که آن را از دیگر تمدن­ها ممتاز     می­سازد. بیشتر این شاخصه­ها به گونه­ای برجسته در آموزه­های قرآن کریم آمده است؛ زیرا ...  بیشتر تمدن اسلامی نمونه کامل یک تمدن دینی است و آن، شاخصه­هایی دارد که آن را از دیگر تمدن­ها ممتاز     می­سازد. بیشتر این شاخصه­ها به گونه­ای برجسته در آموزه­های قرآن کریم آمده است؛ زیرا قرآن کریم مهم­ترین منبعی است که می­تواند به همه­ی پرسش­های بشر پاسخ دهد .هدفی که در این تحقیق دنبال می­شود؛ شناخت آن دسته از شاخصه­هایی است که باعث تمایز تمدن اسلامی از دیگر تمدن­ها می­شود که­ این شاخصه­ها را می­توان بدین شرح دانست: تکریم جایگاه انسان، عقلانیت، رعایت حقوق مظلومان و مستضعفان، ولایت مداری، نگرش توحیدی، عدالت گستری، علم و معرفت،آزادی، توجه به سلامت و بهداشت وگسترش اخلاقیات بر اساس موازین اسلامی است. روشی که در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات به کار رفته است؛ روش توصیفی- کتابخانه­ای می­باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.32 M

واکاوی شاخص‌های بارز سلامت رفتاری در تمدن اسلامی با رویکردی بر قرآن و حدیث

فرشته دارابی

دوره 1، شماره 2 ، بهمن 1398، ، صفحه 84-105

چکیده

  هر تمدنی با توجه به نوع جهان­بینی و مبانی که دارد؛ تیپ رفتاری خاصی را در بین افراد مدنی خویش اشاعه می‌دهد، تمدن اسلامی نیز، از این قاعده مستثنی نیست. تیپ رفتارهای حاکم بر این تمدن آسمانی در عین حالی ...  بیشتر هر تمدنی با توجه به نوع جهان­بینی و مبانی که دارد؛ تیپ رفتاری خاصی را در بین افراد مدنی خویش اشاعه می‌دهد، تمدن اسلامی نیز، از این قاعده مستثنی نیست. تیپ رفتارهای حاکم بر این تمدن آسمانی در عین حالی که معطوف به رفتارهای عقلانی است به هدف‌های عالی و ارزشمند مادی و معنوی نیز، آراسته است. خصیصه و ویژگی­های که عامل تمایز رفتار افراد این تمدن عظیم از دیگر تمدن­ها گشته در صورتی که به درستی نهادینه گردند، پرتو افکنی شان زمان و مکان را درنوردیده و طلیعه­دار می­گردند.این پژوهش در عین حال که از روش کتابخانه­ای- اسنادی استفاده شده با  تکیه بر روش کیفی  از نوع تحلیل محتوای استنباطی در پی آن است که با پردازش دقیق از واژه رفتار در زبان عربی و اصطلاح تمدن، به بازشناسی شاخص­های بارز رفتاری افراد در تمدن اسلامی با استناد به آموزه های روح بخش ثقلین بپردازد شاخص­های که در بین تمامی اقشار تمدن اسلامی ثابت و بدون تغییر هستند.                                                                                                                                                        

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.02 M

اثرگذاری شیعیان بر تمدن اسلامی دوره تیموریان در افغانستان

علی اکبر محمدی گراشی؛ علی جمعه فکوری

دوره 1، شماره 1 ، آبان 1398، ، صفحه 10-31

چکیده

  امپراطوری تیموریان در افغانستان قرن هشتم تا  نیمه اول قرن دهم هجری قمری از دوره های درخشان تمدن اسلامی است که تحقیقات زیادی توسط محققین تاریخ و تمدن اسلامی، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، البته بدون توجه ...  بیشتر امپراطوری تیموریان در افغانستان قرن هشتم تا  نیمه اول قرن دهم هجری قمری از دوره های درخشان تمدن اسلامی است که تحقیقات زیادی توسط محققین تاریخ و تمدن اسلامی، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، البته بدون توجه به جایگاه علما و هنرمندان شیعی، صورت گرفته است(مسأله) لذا با این سئوال مواجه ایم:" شیعیان افغانستان چه نقشی در رشد و شکوفای تمدن اسلامی عصر تمیوریان داشته اند؟" هدف این پژوهش نشان دادن نقش فراموش شده شیعیان افغانستان در گسترش و رشد عناصر تمدن اسلامی است که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است. یافته های این تحقیق بر اساس تحلیل منابع تاریخی، ادبی و آموزه های مذهبی موجود در آثار هنری دوره تیموریان حاکی از آن است که علما و هنرمندان شیعی افغانستان نقش بزرگی در خلق و گسترش رنسانس تیموری ایفا نموده اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.32 M

مدل سازی ریاضی تمدنی با استناد به اندیشه های سیاسی امام خمینی(ره)

مرتضی شیرودی؛ رضا ادبی فیروزجایی

دوره 1، شماره 1 ، آبان 1398، ، صفحه 100-127

چکیده

  تمدن، محصول دانش و تعالی فرهنگی است و جامعه ای که نظم اجتماعی را پذیرا شود و در یک زندگی جمعی، با بهره گیری از علم، به رشد، تعالی و کسب فضایل انسانی بیندیشد، جامعه ای متمدن خواهد بود.تصویری که امام خمینی(ره) ...  بیشتر تمدن، محصول دانش و تعالی فرهنگی است و جامعه ای که نظم اجتماعی را پذیرا شود و در یک زندگی جمعی، با بهره گیری از علم، به رشد، تعالی و کسب فضایل انسانی بیندیشد، جامعه ای متمدن خواهد بود.تصویری که امام خمینی(ره) از چنین تمدنی در اسلام عرضه کرده آن است که آن، با تولد اولین حکومت اسلامی در مدینه پیامبرصلی الله علیه و آله شکل گرفت و با نهضتی علمی و بی مانند، به محوریت قرآن و سیره پیامبرصلی الله علیه و آله به اوج شکوفایی رسید. در واقع، دین اسلام، خالق تمدنی عظیم و همه جانبه شد و ملت های گوناگون را به یکدیگر پیوند داد و این سرمایه را در کمک به علم و تمدن اسلامی هزینه کرد . از طرفی ریاضیات، یک سیستم نشانه شناسی مانند زبان است که در آن، نوعی شباهت بین معنی و خود نشانه وجود دارد،  ولی برخلاف زبان که رابط بین انسان هاست، ریاضی،زبان گفتگوی انسان و طبیعت است.همیشه تفسیر ما از طبیعت، بر ریاضی تاثیر داشته است، پس برای شناخت ریاضی باید جهان پدیداری را نیز شناخت و به دلیل آنکه طبیعت و جهان پدیداری، در نزد اقوام متفاوتند، در نتیجه،ریاضی آنها نیز متفاوت است. بنابراین اگر بخواهیم ریاضی یک تمدن را عوض کنیم، جهان پدیداری تمدن نیز، باید تغیییر کند. از این رو، هدف پژوهش فوق، مدل سازی ریاضی سه بخش اصلی (شکل گیری، شکوفایی و انحطاط) تمدن ها، با تمرکز اصلی بر تمدن اسلامی و نیز فرموله کردن عوامل موثر بر حادث شدن هر بخش می باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.6 M