کتاب مفاتیحالعلوم (کلیدهای دانشها) یکی از کهنترین فرهنگهای بهجای ماندة اصطلاحات علوم به عربی و متأثر از کتاب العین فراهیدی است، که به تسامح، ازجملة کهنترین دانشنامههای جهان اسلام نیز ...
بیشتر
کتاب مفاتیحالعلوم (کلیدهای دانشها) یکی از کهنترین فرهنگهای بهجای ماندة اصطلاحات علوم به عربی و متأثر از کتاب العین فراهیدی است، که به تسامح، ازجملة کهنترین دانشنامههای جهان اسلام نیز شمرده شده است. نویسندة این کتاب، یعنی ابوعبدالله خوارزمی کتاب خود را به نام ابوالحسین عبیدالله بن احمد عتبی، وزیر نوح بن منصور سامانی، فراهم آورده است. مفاتیحالعلوم در دو مقاله و پانزده باب و نود و سه فصل برای نخستین بار توسط فان فلوتن در لیدن هلند به چاپ رسید که مقالة اول آن شامل علوم شریعت و علوم عربی مرتبط با آن و مقالة دوم آن شامل علوم مردم غیر عرب میباشد. ما در این مقاله برای نخستین بار به منابع و مآخذ خوارزمی و بهویژه العین خلیل بن احمد فراهیدی به دقت توجه کرده و در ضمن، نام افراد و کتابهای مورد استناد خوارزمی را از کتاب مفاتیحالعلوم استخراج کردهایم. این کتاب از نظر زبانشناختی هم دارای ارزش بسیار زیادی است. چراکه با توجه به واژگان دخیله و کاربرد آنها در هر علمی میتوان میزان تأثیرگذاری تمدنهای دیگر بر تمدن اسلامی را در علوم مختلف مورد سنجش و ارزیابی قرار داد؛ واژگانی که از زبانهایی چون فارسی، یونانی، لاتین، خوارزمی، ترکی، مروی، سریانی و هندی به عاریت گرفته شده و به کتاب مفاتیحالعلوم راه یافته است. لذا در این مقاله شماری از واژگان دخیلة مورد استناد خود خوارزمی هم از کتاب مفاتیحالعلوم استخراج شده است. در ضمن، در این مقاله به سیر مطالعاتی انجام شده دربارة این کتاب در غرب، بهویژه مستشرقان آلمانی، و نیز محققان عرب نیز توجه خاص صورت گرفته است.