نوع مقاله : مقاله ترویجی
نویسنده
استادیار گروه تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
کتاب مفاتیحالعلوم (کلیدهای دانش‌ها) یکی از کهنترین فرهنگ‌های بهجای ماندة اصطلاحات علوم به عربی و متأثر از کتاب العین فراهیدی است، که به تسامح، ازجملة کهنترین دانشنامههای جهان اسلام نیز شمرده شده است. نویسندة این کتاب، یعنی ابوعبدالله خوارزمی کتاب خود را به نام ابوالحسین عبیدالله بن احمد عتبی، وزیر نوح بن منصور سامانی، فراهم آورده است. مفاتیحالعلوم در دو مقاله و پانزده باب و نود و سه فصل برای نخستین بار توسط فان فلوتن در لیدن هلند به چاپ رسید که مقالة اول آن شامل علوم شریعت و علوم عربی مرتبط با آن و مقالة دوم آن شامل علوم مردم غیر عرب می‌باشد. ما در این مقاله برای نخستین بار به منابع و مآخذ خوارزمی و بهویژه العین خلیل بن احمد فراهیدی به دقت توجه کرده و در ضمن، نام افراد و کتاب‌های مورد استناد خوارزمی را از کتاب مفاتیحالعلوم استخراج کرده‌ایم. این کتاب از نظر زبانشناختی هم دارای ارزش بسیار زیادی است. چراکه با توجه به واژگان دخیله و کاربرد آنها در هر علمی میتوان میزان تأثیرگذاری تمدنهای دیگر بر تمدن اسلامی را در علوم مختلف مورد سنجش و ارزیابی قرار داد؛ واژگانی که از زبان‌هایی چون فارسی، یونانی، لاتین، خوارزمی، ترکی، مروی، سریانی و هندی به عاریت گرفته شده و به کتاب مفاتیحالعلوم راه یافته است. لذا در این مقاله شماری از واژگان دخیلة مورد استناد خود خوارزمی هم از کتاب مفاتیحالعلوم استخراج شده است. در ضمن، در این مقاله به سیر مطالعاتی انجام شده دربارة این کتاب در غرب، بهویژه مستشرقان آلمانی، و نیز محققان عرب نیز توجه خاص صورت گرفته است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Mafātīḥ ul-ʿUlum, Dictionary of specialized terms of knowledge in Arabic
نویسنده [English]
- Abdollah Farrahi
Assistant Professor, Department of Islamic History, University of Islamic Denominations, Tehran, Iran. (Mazāheb-e Eslāmī)
چکیده [English]
The book Mafātīḥ ul-ʿUlum (Keys of Knowledge) is one of the oldest surviving dictionaries of terms of knowledge in Arabic, which is influenced by the book al-ʿAyn al-Farāhīdī, which is tolerantly considered one of the oldest encyclopedias in the Islamic world. The author of this book, Abū-‘Abdillāh al-Khawārazmī, has prepared his book in the name of Abū-l-Ḥussayn ʿUbaydullāh ibn Aḥmad al-ʿUtbī, the minister of Noah ibn Manṣūr as-Sāmānī. Mafātīḥ ul-ʿUlum was published at the first time in two articles and fifteen sections and ninety-three chapters by Van Vloten in Leiden, the Netherlands. The first article includes the knowledge of Sharīʿa and related Arabic knowledge and the second article includes the knowledge of non-Arab people. In this article, for the first time, we have paid close attention to the sources and references of al-Khawārazmī, and especially al-ʿAyn Khalīl ibn Aḥmad al-Farāhīdī, and at the same time, we have extracted the names of the people and books cited by al-Khawārazmī from the book Mafātīḥ ul-ʿUlum. This book is also very valuable linguistically. Because according to the imported words and their application in any knowledge, can be measured and evaluated the impact of other civilizations on Islamic civilization in different knowledge; Words that have been borrowed from languages such as Persian, Greek, Latin, Khawārazmī, Turkish, Marvī, Syriac and Hindī, and have found their way into the book Mafātīḥ ul-ʿUlum. Therefore, in this article, a number of imported words cited by al-Khawārazmī himself have been extracted from the book Mafātīḥ ul-ʿUlum. In addition, this article pays special attention to the course of studies about this book in the West, especially the German Orientalists, as well as Arab scholars.
کلیدواژه‌ها [English]
- Mafātīḥ ul-ʿUlum
- Abū-‘Abdillāh al-Khawārazmī
- Dictionary of Terms
- imported words
- al-ʿAyn
)