نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان لرستان، خرم آباد، ایران.

2 استادیار گروه آموزش تاریخ، دانشگاه فرهنگیان لرستان، خرم‌آباد ، ایران.

چکیده

مذهب در دورۀ صفویه بر جنبه‌های مختلف فرهنگی و تمدنی تأثیرگذار بوده است، به‌گونه‌ای که مذهب به­ عنوان عاملی مهم در فراز و فرود هنرهای گوناگون در جامعه و ثبت آن در تاریخ­نگاری‌ این عصر نقش زیادی داشته است. در این پژوهش جایگاه مذهب و تأثیر آن بر هنر در پنج دسته از منابع تاریخی شامل: تاریخ­نگاری سیاسی، تاریخ­نگاری هنر، رساله‌های هنری، سفرنامه‌ها و تذکره‌ها، مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش در این مقاله به شیوه تاریخی و کتابخانه‌ای و با رویکردی  توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این سوال اصلی است که عقاید مذهبی چه تأثیری بر هنر عصر صفویه با­تکیه ­بر تاریخ­نگاری این دوره دارد؟ یافته­های پژوهش بیانگر آن است که نوع نگاه هرکدام از این تاریخ­نگاری‌ها به مسئلۀ هنر با­توجه ­به دیدگاه مذهبی حاکم­ بر جامعه متفاوت است. ترتیب اهمیت هنرها در تاریخ­نگاری صفویه براساس اهمیت مذهبی ابتدا به خوشنویسی و در گام بعدی و با ملاحظات خاص به  نگارگری و موسیقی اختصاص دارد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The influence of religion on the narratives of Safavid art historiography (with emphasis on calligraphy, painting and music)

نویسندگان [English]

  • mohamadali nemati 1
  • Fazlullah fooladi 2

1 Ph.D in post-Islamic Iranian history, visiting lecturer at Farhangian University

2 Assistant Professor of History Education, Lorestan Farhangian University, Khorramabad, Iran.

چکیده [English]

Religion in the Safavid period has influenced various cultural and civilizational aspects so religion was an important factor in the rise and fall of various arts in society and its registration in the historiography of this era has played a great role. In this study, the position of religion and its impact on art in five categories of historical sources including political historiography, art historiography, art treatises, travelogues and memoirs have been studied. The research method in this article is the historical and library method and with a descriptive-analytical approach seeks to answer the main question that what effect religious beliefs have on the art of the Safavid era based on the historiography of this period? The research findings indicate that the view of each of these historiographies on the issue of art is different according to the religious perspective of the society. The order of importance of arts in Safavid historiography based on religious importance is first devoted to calligraphy and in the next step and with special consideration to painting and music.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography
  • Art
  • Religion
  • Safavid
  • Calligraphy
  • Painting
  • Music
قرآن کریم.
آرام، محمدباقر (1386). اندیشه تاریخ­نگاری عصر صفوی، تهران، امیرکبیر.
آژند، یعقوب (زمستان 1377). «تاریخ‌نگاری هنر ایران»، هنرهای زیبا، ش 5 و 4، صص21-16.
آیت‌اللهی، حبیب الله (1392). «مروری بر تاریخ نگارگری ایرانی- اسلامی»، موجود در کتاب جستارهایی در هنر اسلامی، به اهتمام هادی ربیعی، تهران، متن.
ابن‌حجر هیثمی، احمدبن محمد (بی نا). کف‌الرعاع عن محرمات اللهو والسماع، نسخة خطی، تهران، کتابخانه مجلس، تاریخ کتابت 1006قمری، شماره دستیابی 16746-5، 3-157.
اسماعیلی، رفیع‌الدین (بهار 1395). «بررسی رابطۀ هنر و دین از منظر سیدحسین نصر و سیدمرتضی آوینی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 2،  صص132-109.
احسنت، ستاره و گودرزی سروش،محمدمهدی (1396). «تجلی مفهوم تقدس در تلاقی خوشنویسی و کتیبه نگاری اسلامی»، فصلنامه نگره، ش 44، صص130-113.
اصفهانی، محمدصالح بن ابوتراب (تابستان-زمستان 1384-1385). «تذکره‌الخطاطین»، به‌کوشش پژمان فیروزبخش، نامه بهارستان، س 6، ش 1-2، دفتر 34 و 13-11.
بخاری، محمد (1372). فوایدالخطوط، موجود در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی از نجیب مایل‌هروی، مشهد، آستان قدس رضوی.
بی نام (بی نا). مجمع‌الحکم،نسخة خطی، تهران، کتابخانه مجلس،تاریخ کتابت 1069قمری، شمارة بازیابی5180/50، 499-506.
ترکمان، اسکندربیگ (1382). تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، امیرکبیر.
ثواقب، جهانبخش (1387). منابع و مآخذ تاریخ صفویه، شیراز، میتراس.
جملی کارری، جووانی‌فرانچسکو (1383). سفرنامه، ترجمۀ عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران، علمی و فرهنگی، ج 2.
خواندمیر، امیرمحمود (1370). تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمدعلی جراحی، تهران، گستره.
رستگار جویباری، ولی‌الله (1376). هنر و هنرمندی در نظام اسلامی، تهران: عقیدتی سیاسی نیروی هوایی ارتش.
روملو، حسن­بیگ (1384). احسن ­التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر.
شاردن، ژان (1338). سفرنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، تهران، امیرکبیر،ج5.
شاردن، ژان (1345). سفرنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، تهران، امیرکبیر،ج7.
شاد قزوینی، پریسا (1382). «هنر اسلامی در سه شاخة هنری خوشنویسی، تذهیب و نگارگری با نگاه غیب و شهود»، مدرس هنر، ش 3، صص 71-61.
شیرازی نویدی، عبدی­بیگ (1369). تکمله ­الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نی.
صفت‌گل، منصور (1388). «تاریخ‌نویسی در ایران عصر صفوی؛ سال­های 1148-1038 قمری، مراحل و گونه شناسی»، پژوهش‌های علوم تاریخی، ش 1، صص 84-65.
صفوی، طهماسب (1363). تذکره شاه طهماسب، مقدمه امرالله صفری، تهران، شرق.
طباطبایی، صالح (1388). مجموعه مقالات نگارگری در نظر و عمل، تهران، فرهنگستان هنر.
عالی‌افندی، مصطفی (1369). مناقب هنروران، تهران، سروش.
عکاشه، ثروت (1380). نگارگری اسلامی، ترجمۀ غلامرضا تهامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
عقیلی رستمداری، حسین (1372). خط و مرکب، موجود درکتاب‌آرایی در تمدن اسلامی؛ مشهد، آستان قدس رضوی.
فرنی، اریک (1383). «روش­های تاریخ­نگاری هنر و سیر تحو، تهران، بی نا،ج2.
فغفور مغربی، حمید (پاییز 1386). «جستاری دربارۀ موسیقی و معیارهای آن در اسلام»، نشریه هنرهای زیبا، ش 31، صص 129-121.
قدیمی قیداری، عباس (زمستان 1395). «نگاهی به تاریخ‌نگاری در دوره‌های صفوی و عثمانی؛ قرن دهم تا دوازدهم»، روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ش 4، صص 82-69.
قصه‌خوان، قطب محمد (1372). دیباچه؛ موجود در کتاب آرایی و تمدن اسلامی اثر نجیب مایل هروی، مشهد، آستان قدس رضوی.
کمپفر، انگلبرت (1363). سفرنامه، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
کوئین، شعله آلیسیا (1388). تاریخ‌نویسی در روزگار فرمانروایی شاه‌عباس صفوی، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اصفهان.
گواشانی هروی، دوست محمد (1372). دیباچه؛ موجود درکتاب آرایی و تمدن اسلامی اثر نجیب مایل هروی، مشهد، آستان قدس رضوی.
مرادی، سعید؛ ستایشی،، زهرا(1395).«رابطه هنر و دین»،تهران، دومین همایش سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.
مشکوریان، محمدتقی؛ جعفری، علی اکبر (پاییز 1395). «ظهور طبقه ائمه در ادوار تاریخی و جایگاه آن در تاریخ­نگاری عمومی دوره صفوی»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، س 6، ش23، صص 86-65.
محمدحسن، زکی (1388). هنر ایران در روزگار اسلامی، ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی، تهران، صدای معاصر.
محمود بن محمد (1372). قوانین‌الخطوط، موجود در کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی از نجیب مایل‌هروی، مشهد، آستان قدس رضوی.
مستوفی بافقی، محمدمفید (1340). جامع مفیدی، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، چاپخانه رنگین.
منشی، اسکندربیگ (1377). تاریخ عالم­آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
منشی‌قمی، قاضی میر احمد (1352). گلستان هنر، به تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
موسوی فندرسکی، ابوطالب (1388). تحفه ­العالم در اوصاف و اخبار شاه سلطان حسین، به­کوشش رسول جعفریان، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مهدوی نژاد، محمدجواد (زمستان 1381). «هنر اسلامی، در چالش مفاهیم معاصر و افق‌های جدید»، هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، س 12، ش 12، صص32-23.
نصیری، محمدابراهیم ­بن زین ­العابدین (1373). دستور شهریاران، به­ کوشش محمدنادر نصیری ­مقدم، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
نوائی، عبدالحسین (1368). شاه ­طهماسب، مجموعۀ اسناد و مکاتبات تاریخی، تهران، ارغوان.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1372). خلدبرین؛ ایران در روزگار صفویان، به­کوشش میرهاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
هاگدرون، آنت؛ولف، نوربرت (1394). هنراسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی.