نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ تمدن اسلامی، جامعة المصطفی العالمیه (ص)، قم، ایران.

چکیده

حسن حنفی، از جمله اندیشمندانی است که مسئلۀ انحطاط و برون رفت از آن، دغدغۀ ذهنی وی بوده و دارای طرح تمدنی مشخصی در این زمینه بود. در این نوشتار تلاش شده است با روش توصیفی، تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که عامل اصلی عقب ماندگی جهان اسلام از دیدگاه حنفی و طرح او برای برون رفت از این وضعیت چیست؟ بر اساس یافته‌های تحقیق، حنفی مشکل اصلی را در عدم نوسازی میراث تمدنی مسلمانان و ناکارآمدی آن در پاسخگویی به نیازهای زمان دانسته، بر این اساس طرح تمدنی خود را بر نوسازی میراث متمرکز نموده است. این طرح از سه بخش اصلی تشکیل شده است:1. موضع ما نسبت به میراث قدیم؛2. موضع ما نسبت به غرب و 3. موضع ما نسبت به واقعیت کنونی. وی درصدد است با بازخوانی میراث، بویژه میراث علمی مسلمانان و نوسازی آن بر اساس واقیعت‌های زمان حاضر، با بهره گیری از روشهای علمی نوین غرب، زمینۀ احیاء و نوسازی تمدن اسلامی را فراهم سازد. این طرح، به رغم نقاط قوتی که دارد، از جنبه‌هایی نیز قابل نقد است که مهمترین آن تأثیرپذیری از برخی مکاتب فکری غربی، التقاط فکری در نوع نگرش به دین و میراث و روش نوسازی آن، و آسیب‌های نگرش اومانیستی و کاربردی به دین و میراث دینی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A critical introduction to Hassan Hanafi's civilization plan

نویسنده [English]

  • Sayyed Reza mahdinejad

Assistant Professor of History and Islamic Civilization, Al-Mustafa Al-Alamiya University, Qom, Iran.

چکیده [English]

Hassan Hanafi is one of the thinkers whose mental concern was the issue of degeneration and departure from it, and he had a specific civilization plan in this field. This article, with a descriptive and analytical method, attempts to answer this question: what is the main cause of the backwardness of the Islamic world from Hanafi's point of view, and what is his plan to get out of this situation? Based on the findings of the research, Hanafi considered the main problem in the non-renewal of the Muslim cultural heritage and its ineffectiveness in responding to the needs of the time, and based on this, he focused his plan on the renewal of the heritage. This plan consists of three main parts: 1. Our position towards the old heritage; 2. Our position towards the West and 3. Our position towards the current reality. He is trying to reread the heritage, especially the scientific heritage of Muslims, and modernize it based on the current events, by using the modern scientific methods of the West, to provide the ground for the revival and modernization of Islamic civilization. despite its strengths, this plan, can also be criticized from some aspects, the most important of which is the influence of some western schools of thought, intellectual eclecticism in the type of attitude towards religion and its heritage and the method of its renewal, and the harms of the humanistic and practical attitude towards religion and It is a religious heritage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hassan Hanafi
  • Islamic civilization
  • heritage
  • modernization
  • the West
آقا‌جا‌نی‌، نصرالله (1388). «نقد و بررسی رویکرد تاریخی و تمدنی حسن حنفی به اسلام و میراث اسلامی»، فصلنامه تاریخ اسلام، س 10، ش 4، صص 105-138.
آقا‌جا‌نی‌، نصرالله (1389). «ﻣﯿﺮاث اﺳﻼﻣﯽ در ﭼﻨﮕﺎل ﻋﺼﺮﯾﺖ: ﻧﻘﺪ روﯾﮑﺮد ﺣﺴﻦ ﺣﻨﻔﯽ در ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﯿﺮاث اﺳﻼﻣﯽ»، معرفت کلامی، س 10، ش 3، صص 63-90.
امین العالم، محمود (1385). «فرهنگ غرب‌شناسی در برابر شرق‌شناسی غربی؛ نگاهی به طرح تمدنی حسن حنفی»، چشم انداز ارتباطات فرهنگی، ش 24، صص 17-25.
تمدن، حمید رضا (1399). «نواندیشان دینی جهان عرب؛ حسن حنفی و نوسازی میراث اسلامی»، آینه پژوهش، س 31، ش 2، خرداد و تیر، صص 19-33.
الحلو، جنان سید عبدمناف (1389). علم غرب شناسی چیست؟ ارزیابی انتقادی و ترجمه کتاب «ماذایعنی علم الاسغراب» دکتر حسن حنفی، قم، نشر ادیان.
حنفی، حسن (1380). «از نقد سند تا نقد متن»، علوم حدیث، ش 16 تا 21.
حنفی، حسن (1375). «اسلام ﺑﺰرگترین دین مدرن است» (ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ آراء دکتر ﺣﺴﻦ ﺣﻨﻔﯽ نماینده جناح فکری چپ اسلامی در مصر)، ‌مصاحبه گر: محمد سالار. نامۀ فرهنگ، ش 22، صص 166-171.
حنفی، حسن (1379). «اندیشه و تمدن اسلامی و مباحثی پیرامون آنها»، فصلنامۀ علوم انسانی، ش 2، صص 25-44.
حنفی، حسن (1383). «بازسازی سنت به روایت چپ اسلامی»، مصاحبه گر: مسعود خیرخواه. اخبار ادیان، س 2، ش 8، صص 50-51.
حنفی، حسن (1988). التراث و التجدید؛ موقفنا من التراث القدیم، بیروت، دارالتنویرللطبا‌عة والنشر.
حنفی، حسن (1387). «چه درکی باید از سنت داشت؛ گفتگوی انتقادی با حسن حنفی»، مصاحبه گر: محمد رضا وصفی. کتاب ماه دین، ش 137، صص 3-18.
حنفی، حسن (1989). الدین و الثوره فی مصر، قاهره: مکتب مدبولی.
حنفی، حسن (1388). «سنت و دکترین توسعه، ترجمۀ محمد رضا وصفی». خردادنامۀ همشهری، ش 30-31، صص 17-21.
حنفی، حسن (1420 ق). ماذا یعنی علم الاستغراب، بیروت، الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع.
حنفی، حسن (1992 م). مقدمة فی علم الاستغراب، بیروت، الموسسة الجامعیة للدراسات و النشر و التوزیع.
حنفی، حسن (1998 م)‌. هموم الفکر و الوطن: التراث‌ و العصر و الحداثه، قاهره، دار قبا‌ء.
داوری، رضا (1380). تمدن و تفکر غربی، تهران، ساقی.
روشن، امیر؛ آذرکمند، فرزاد (1393). «مقایسۀ آراء حسن حنفی و محمد آرکون دربارۀ علل انحطاط مسلمانان و راه رهایی از آن»، حکمت و فلسفه، س 10، ش 4، صص 63-82.
مرشدی زاد، علی (1385). «حسن حنفی: زندگی، آثار و دیدگاهها»، خط اول، س 1، ش 2، صص 51-58.
وصفی، محمد رضا (1387). نومعتزلیان: گفتگو با نصر حامد ابوزید، عابدالجابری، محمد ارکون، حسن حنفی، تهران، نگاه معاصر.
عدالت نژاد، سعید (1380). نقد و بررسی‌هایی دربارۀ اندیشه‌های نصر حامد ابوزید، تهران، مشق امروز.
عرب صالحی، محمد (1393)، جریان شناسی اعتزال نو؛ مجموعه مقالات جریان شناسی و نقد اعتزال نو، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج 1.
قریشی نسب، طه (2013 م). «منهج الدوکتور حسن‌حنفی فی العلوم‌الاسلامیة و‌الانسانیه»، الحیاة الطیبة، ش 27، صص 83-118.
ظریفیان، غلامرضا؛ تقوی سنگدهی، لیلا (1398). «بررسی تطبیقی آرای سید جمال الدین اسد آبادی و حسن حنفی دربارۀ غرب»، جستارهای تاریخی، ش 1، صص 57-72.
منهاجی، مجید، مختاری، محمد حسین، ظریفیان، غلامرضا (1399). «بررسی و نقد پروژﮤ بازسازی میراث حسن حنفی»، پژوهش‌های تاریخی، س 12، ش 44 تیر 1399، صص 105-124.
نجدی، ندیم (2005). اثر الاستشراق فی فکر العربی المعاصر عند ادوارد سعید، حسن حنفی و عبدالله العروی، بیروت، دارافارابی.