نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان. اصفهان، ایران

3 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

نخستین دوره شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی در افریقیه و مغرب در عهد دولت اغلبیان به وقوع پیوست. قیروان به مثابه بغداد در شرق اسلام، مرکز فرهنگی و علمی در غرب جهان اسلام شد و عالمان و دانشمندان آنجا را به عنوان سرزمین رحله­ های علمی جهت کسب معارف، تحقیق و ترویج علم می­ پنداشتند. امیران اغلبی خود را تابع خلافت عباسی می­ دانستند و از سنت ­ها و شیوه­ های مرسوم دولت عباسیان، که بر سنت‌های ایرانی تکیه داشت، پیروی می­کردند. آن‌ها در صدد انتقال علوم و معارف از شرق اسلام به افریقیه بودند و برای این منظور کوشیدند، دانشمندان و سرآمدان علوم را به سوی خود فرا خوانند. در عصر اغلبی، بنا به دلایل مختلف ایرانیان بسیاری در افریقیه و شهرهای مغرب اقامت داشتند و در پیشرفت و گسترش فرهنگ وتمدن اسلامی مشارکت جستند. اینکه ایرانیان چگونه و در چه زمینه­ هایی باعث انتقال و گسترش مظاهر و عناصر فرهنگ و تمدن اسلامی به افریقیه در دوره اغلبیان شدند، مسئله اصلی این پژوهش می­باشد. این مقاله بر اساس رویکرد مطالعات تاریخی و بهره ­گیری از منابع و متون تاریخی اصیل و تحقیقات نوین و به روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته است. یافته­ ها نشان می­دهد که گروهی از ایرانیان در عصر اغلبیان به افریقیه مهاجرت کردند و در انتقال فرهنگ و تمدن اسلام و ایران از شرق جهان اسلام به مغرب اسلامی نقش بزرگی داشته و در عرصه­ های دیوان­سالاری، شکل­ گیری و گسترش علومی چون فقه، ادبیات، پزشکی، هنر و معماری و کشاورزی تاثیر­گذار شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The influence of Iranian in transferring the manifestations and elements of the culture and civilization of Islam and Iran to Ifrīqya in the age of Aghlabids

نویسندگان [English]

  • mahdi ezati 1
  • mohmmad ali chelongar 2
  • asghar montazerolghaem 3

1 Ph. D History of islam, Department, Faculty of Literature and Humanities, Univesity Of Isfahan, Isfahan, Iran.

2 Professor of History Department, Faculty of Literature and Humanities, Univesity Of Isfahan, Isfahan, Iran.

3 Professor of History Department, Faculty of Literature and Humanities, Univesity Of Isfahan, Isfahan, Iran.

چکیده [English]

The first flourishing era of Islamic culture and civilization in the Maghreb and Ifrīqya occurred under the government of Aghlabids. Qayrawān is Islamic East Baghdad, the scientific and cultural center of the Muslim world in the West, And Scholars and scientists thought of it as the land of scientific trips to gain knowledge, research, and promote science. Rulers of Aghlabids knew subject to the Abbasid caliphate and followed of traditions and customary practices of the Abbasids, who depended on Persian traditions. They were intend to transfer sciences and knowledge of the Islamic East to Ifrīqya to try, scientists and excel in science learned to read. In the era of Aghlabids, for various reasons, many Iranian were staying Ifrīqya and in the Maghreb, and participated in the advancement and spread of Islamic culture and civilization. The main issue of this research is how and in what contexts the Iranians caused the transfer and spread of the manifestations and elements of Islamic culture and civilization to Africa during the Aghlabids period. This article is based on the approach of historical studies and the use of original historical sources and texts and modern research and is organized in a descriptive-analytical way. The findings show that some Iranian scholars and nobles migrated to Africa during the age of Aghlabids and played a great role in the transfer of Islamic and Iran culture and civilization from the East of the Islamic world to the West of Islam and the fields of bureaucracy, the formation, and expansion of sciences such as jurisprudence, Literature, medicine, art and architecture, and agriculture were influenced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian
  • Khorāsānian
  • Aghlabids
  • Ifrīqya
  • Islamic culture and civilization
ابن ­ابی ­اصیبیعه،موفق الدین احمدبن قاسم(بی­تا). عیون الانباءفی طقات الاطباء، تحقیق نزار رضا، بیروت، دارالمکتبه الحیاه.
ابن ­اثیر،عزالدین(1987). الکامل فی تاریخ، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج5.
ابن­ أبار،محمد بن عبدالله (1985). الحله السیراء، تحقیق حسین مونس، قاهره، دارالمعارف،ج1.
ابن­ جلجل،ابوداوود (1955). طبقات الاطباءالحکماء،تحقیق فواد سید، قاهره، المعهدالعلمی الفرنسی للاثار الشرقیه.
ابن ­جوزی،ابوالفرج (1992). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، تحقیق محمد ومصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب،ج10.
ابن­ حوقل،ابوالقاسم (1992). صوره الارض، بیروت، دار المکتبه الحیاه.
ابن ­حیان (1973). المقتبس من انباءاهل الاندلس، تحقیق محمود علی مکی،بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن ­خلدون (1989). مقدمه ابن خلدون،تونس، دارالتونسیه للنشر،ج2.
ابن­ دباغ، عبدالرحمان و ابن ناجی تنوخی(1968). معالم الأیمان فی معرفه اهل قیروان، تحقیق ابراهیم شبوح، قاهره، مکتبه الخانجی،ج2.
ابن­ سعید ودیگران (1964). المغرب فی حلی المغرب،تحقیق شوقی ضیف، قاهره، دارالمعارف،ج1.
ابن ­عبدربه،محمد (1983). العقدالفرید، بیروت، دارالکتب،ج7.
ابن ­عذاری (1983). البیان المغرب فی اخبار الأندلس، تحقیق کولان لیفی بروفنسال، بیروت،ج1.
ابوالعرب­تمیم، محمدبن­احمد (1968). طبقات علماءافریقیه وتونس،تحقیق علی شابی ونعیم الیافی، تونس، دارالتونسیه.
الگود،سیریل (1371). تاریخ پزشکی ایران وسرزمین های خلافت شرقی، ترجمه باهر فرقانی، تهران، امیرکبیر.
بکری اندلسی،ابوعبید (1983). معجم ماأستعجم من اسماءالبلاد، تحقیق مصطفی سقا، بیروت، عالم الکتب،ج2.
بن میلاد،الحکیم احمد (1999). الطب العربی التونسی فی عشره قرون، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
بن ابراهیم،احمد (1985). المصطلح الاعجمی فی کتب الطب والصیدلیه العربیه، بیروت، دارالغرب.
ثعالبی،ابومنصور (1385). تحسین وتقبیح، ترجمه محمد بن علی ساوی، تحقیق عارف احمد زغول،تهران، مرکز نشر میراث مکتوب.
تجویدی،اکبر (1345). «سهم معماری ایرانی در پیدایش معماری اسلامی در قرون اولیه هجری»، هنرومردم، شماره 47.ص8-1.
تلتیسی، بشیررمضان (2004). الاتجاهات الثقافیه فی بلاد الغرب الاسلامی، بنغازی، دارالمدار الاسلامی.
الجنحانی،حبیب (1968).القیروان عبر عصور ازدهار الحضاره الاسلامیه فی المغرب العربی، تونس، دارتونسیه.
جولیان، شارل­اندره (1985). تاریخ افریقیا الشمالی، تعریب محمدالمزالی وبشیر سلامه، تونس، دارالتونسیه.
الجیلالی،عبدالرحمن محمد(1983). تاریخ الجزائر العام، بیروت، دارالثقافه.
حاج ­منوچهری،فرامرز (1383). «اسدبن فرات»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر موسوی بجنوردی، تهران، ج8.
خضیری،احمد حسن (بی تا). علاقات الفاطمیین فی مصربدول المغرب، قاهره، مکتبه مدبولی.
خنشی القیروانی،محمد­بن حارث (1953). قضاه قرطبه وعلماء افریقیه،رتحقیق عزت العطار الحسینی، قاهره.
الدمیری،کمال الدین (1963). حیاه الحیوان الکبری، قاهره، مطبعه الاستقامه.
رایس،دیوید تالبوت (1386). هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
الزبیدی،محمد بن الحسن(1973)، طبقات­النحویین واللغویین،تحقیق ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دارالمعارف.
زغلول،سعد (1979). تاریخ المغرب العربی، اسکندریه، منشأه المعارف.
زکی،محمدحسن (1363). تاریخ صنایع ایران(بعد از اسلام)، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران اقبال.
زمانی،عباس (1351).«مناره ومنارتزئینی در آثار تاریخی ایران اسلامی»، هنر ومردم، ش121، ص11-1
زیتون،محمد محمد (1978). القیروان ودورها فی الحضاره الاسلامیه، قاهره، دارالمنار.
زیدان،جرجی (1369). تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهرکلام، تهران.
السائح،حسن (1986). الحضاره الاسلامیه فی المغرب، مغرب، دارالبیضاء.
شیرازی،ابواسحاق (1997). طبقات الفقهاء، علی محمد عمر،قاهره، مکتبه الثقافیه الدینیه.
شفا،شجاع الدین (1385).ایران در اسپانیا، ترجمه مهدی سمسار،تهران، نشرگستره.
شهیدی پاک،محمدرضا(1389). تاریخ تحلیلی مغرب،قم،مرکز بین­المللی ترجمه ونشر المصطفی.
صفا ،ذبیح الله (1346). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تهران، امیرکبیر.
صاعداندلسی (1376). التعریف بطقات الامم، ترجمه و تحقیق غلامرضا جمشیدنژاداول، تهران، هجرت.
طقوش،محمدسهیل(1383). دولت عباسیان،ترجمه حجت الله جودکی،  تهران، حوزه و دانشگاه،ویراست دوم.
الطالبی،محمد (1995). الدوله الاغلبیه، تعریب المنجی الصیادی، بیروت دارالغرب الاسلامی.
عباس،احسان (1959). العرب فی صقلیه، قاهره، دارالمعارف.
عبدالرزاق،محمود اسماعیل (1972). الأغالبه، قاهره، مکتبه سعید رأفت.
عبدالوهاب،حسن حسنی (1970). بساط العقیق، تونس، مکتبه المنار.
عبدالوهاب،حسن حسنی (1966-1972). ورقات عن الحضاره العربیه بافریقیه وتونس، تونس، مکتبه المنار،ج،1،2،3.
العسیلی العاملی،علی (1984). الغناء فی الاسلام، بیروت، موسسه الاعلمیه.
عزتی، مهدی و چلونگر، محمدعلی (1400). «حضور و جایگاه ایرانیان در تاریخ و تمدن سیسیل در دوره اسلامی»، فصلنامه فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره 12،شماره 45،ص108-83.
عکاوی،رحاب خضر(1995). الموجز فی تاریخ الطب عند العرب، بیروت دارالمناهل.
عیاض،موسی­بن­عیاض(1981-1983). ترتیب المدارک وتقریب المسالک بمعرفته اعلام مذهب مالک،تحقیق سعید احمد اعراب ودیگران، رباط، مطبعه المحمدیه،ج4.
عودی،ستار (1385). تاریخ دولت اغلبیان در افریقیه وصقلیه، تهران، امیر کبیر.
غنیمه،عبدالرحیم (1388). تاریخ دانشگاه­های بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسایی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
الکعاک،عثمان (1387). روابط ایران و تونس در گذر زمان، ترجمه ستار عودی، تهران مرکز اسناد وتاریخ دیپلماسی.
کونل،ارنست (1387). هنراسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران، توس.
گرابار،اولگ (1379). شکل گیری هنر اسلامی،ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علون انسانی ومطالعات فرهنگی.
المالکی،ابوعبدالله (1994).ریاض النفوس،تحقیق بشیر البکوش،بیروت دارالغرب الاسلامی،ج2.
المطوی،محمد العروسی (1981). سیره القیروان،تونس، دارالغربیه للکتاب.
مقری،احمد بن محمد (1998). نفخ الطیب من غصن الاندلس الرطیب،تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالصادر،ج1.
مونس،حسین (1384). تاریخ وتمدن مغرب،ترجمه حمیدرضا شیخی، تهران، سمت،ج1.
ناجی،معروف (1969). اصاله الحضاره العربیه، بغداد، مطبعه التضامن.
نصر،حسین (1359). علم و تمدن در اسلام، تهران، انتشارت خوارزمی.
النفیر،محمد وعلی(1996). عنوان الاریب عما نشا بلبلاد التونسیه من عالم ادیب، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
هوار،کلمان (1364). ایران و تمدن ایرانی،ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
یاقوت حموی(1995). معجم البلدان،بیروت، دارصادر،ج1.
یعقوبی،احمد بن واضح (1988). البلدان، بیروت، دارالاحیاءالتراث.
 Reinhart, Dozy) 1913). Spanish Islam:  A history of the Moslems in Spain, London.
Marcais, G(1926). manuel d, art musulman , Paris.
 Farmer, H. G. A (1926). History of Arabian music, London.
 Provencal, E. L (1950). Histoire de L, Espagne  Musulman, Paris.