نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.

چکیده

در تاریخ تمدن بشری و عموم ملل جهان، خرافه­ های درمانی در کنار آموزه ­های علمی وجود داشته است. این قضیه در جامعه عرب جاهلی ذیل مفهوم نشرت وجود داشته که به معنای افسون، تعویذ یا دعایی برای درمان بیمار و مجنون بوده است. مسئله پژوهش آن است که فرهنگ اسلامی با چه مصادیقی، مفهوم نشرت را در فرهنگ عمومی، علمی ­سازی نموده است؟ بر اساس یافته­ های پژوهش در حیات فردی: کوتاه کردن سیبیل، شستشوی سر با ختمی، نوره، طیب، مسواک، عسل، اسپند، خوردن و آشامیدن؛ در سبک زندگی خانوادگی: نگاه به زن زیباروی و رابطه جنسی، در سبک زندگی اجتماعی: ملاقات با دوستان و گفتگو با دیگران؛ در عرصه محیطی: پیاده­روی، سوارکاری، ارتماس در آب و نگاه به سبزه، مصادیق دانش ­بنیان این مفهوم معرفی شده ­اند. در نتیجه مشخص گردید دوران تاریخی امام ششم علاوه بر علوم انسانی و الهیات، در عرصه علوم تجربی و پزشکی نیز دوران منحصر به فردی شناخته می ­گردد. علاوه بر این، نظام سلامت در فرهنگ اسلامی عرصه وسیعی را شامل می­ گردد که جامعه و حتی محیط زیست را در بر می­گیرد و این موضوع، کلان­نگری و جامعیت فرهنگ اسلامی در علوم سلامت را منتقل می ­سازد. هم­چنین اهل ­بیت در علمی ­سازی سلامت در جامعه، هم­زمان نیازهای روز جامعه و نیازهای فراعصری جوامع را در نظر داشتند. نیز یک انگاره خرافی می­ تواند با تغییر مصداق توسط عناصر فرهنگ­ساز جامعه، به یک انگاره علمی تبدیل گردد؛ بدون این که لزوماً عنوان خرافی، از بین برود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Scientificization of Health in General Culture Based on the Concept of "Noshrat" in Islamic Culture

نویسنده [English]

  • Muhammad Mustafa Asady

Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Medicine, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.

چکیده [English]

In the history of human civilization, there have been therapeutic superstitions alongside scientific teachings. This case existed in the Arab society under the concept of "Noshrat" which meant a charm, amulet, or prayer to cure the sick and insane. The problem of the research is that with what examples has the Islamic culture made the concept of "Noshrat" scientific in the general culture? Based on the findings of the research, in personal life: cutting the mustache, washing the head with marshmallows, depilatory, fragrance, toothbrush, honey, pecan, eating and drinking. In family lifestyle: looking at beauty and sex, in social lifestyle: meeting friends and talking with others. In the environmental field: walking, riding, swimming, and looking at the green, examples of knowledge based on this concept were introduced. As a result, the era of the 6th Imam, in addition to humanities, is also known as a unique era in the fields of medical sciences. In addition, the health system in Islamic culture includes a wide field that includes the society and even the environment, and this issue conveys the macro view and comprehensiveness of Islamic culture in health sciences. Also, Ahl al-Bayt considered the current needs of society and the post-modern needs of societies at the same time in the scientificization of health. Also, a superstitious idea can be transformed into a scientific idea by changing the example by the cultural elements; Without losing the title of superstition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Health and General Culture
  • Health and Islamic Culture
  • Noshrat
  • Religion and Health
  • Culture of Health
قرآن کریم
ابن ­اثیر، مبارک بن محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان، ج 5.
ابن­ بابویه، محمد بن علی (1362)، الخصال، علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، ج 2.
ابن­ بابویه، محمد بن علی (1385)، علل الشرائع، قم، داوری، ج 1.
ابن­ بابویه، محمد بن علی (1378)، عیون اخبار الرضا، مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، ج 2.
ابن­­ بابویه، محمد بن علی (1413)، من لا یحضره الفقیه، علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 4.
ابن­ حیون، نعمان بن محمد (1385 ق)، دعائم الاسلام، آصف فیضی، قم، مؤسسه آل البیت، ج 2.
ابن­سینا، حسین بن عبدالله (1426)، القانون فی الطب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 2.
ابن­ سینا، حسین بن عبدالله (1383)، رساله جودیه، محمود نجم آبادی، تهران، دانشگاه بوعلی سینا.
ابن­ فارس، احمد (1414)، معجم مقاییس اللغه، عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن­ منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت، دارالفکر، ج 5.
ابنا­بسطام، عبدالله و حسین (1411)، طب الائمه، قم، دار الشریف الرضی.
احمدیه، عبدالله (1386)، راز درمان، تهران، اقبال.
أزدی (ابن­الذهبی)، عبدالله بن محمد (1387)، کتاب الماء، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، ج 3.
برقی، احمد­بن­محمد (1371 ق)، المحاسن، جلال الدین محدث، قم، دار الکتب الاسلامیه، ج 1.
بستانی، فؤاد افرام (1375)، فرهنگ ابجدی، رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی.
بهاء الدوله، بهاء الدین بن میر قوام الدین (1387)، خلاصه التجارب، محمدرضا شمس اردکانی و دیگران، تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
جرجانی، اسماعیل بن حسن (1391)، ذخیره خوارزمشاهی، قم، موسسه احیاء طب طبیعی، ج 3.
جعفر بن محمد امام صادق علیه­السلام (بی تا)، توحید المفضل، قم، مکتبه الداوری.
جعفری، یعقوب (1382)، ترجمه خصال شیخ صدوق، قم، نسیم کوثر، ج 2.
حاجی­ شریف، احمد (1388)، دائره المعارف گیاه­درمانی ایران، تهران، حافظ نوین.
حرّعاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ج 2.
حسینی زبیدی، محمدمرتضی (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفکر.
حکیم مؤمن، سیدمحمد مؤمن (1390)، تحفه المؤمنین، قم، نور وحی، ج 1.
حمیری، عبدالله بن جعفر (1413)، قرب الإسناد، قم، مؤسسه آل البیت.
حنین­ بن­ اسحاق (1978)، المسائل فی الطب للمتعلمین، قاهره، دار الجامعات المصریه.
حیدری، محمدرضا، و رضا نوروززاده (1395)، گیاهان دارویی پرستاری و آموزش به بیمار، تهران، نشر جامعه­نگر.
خواجه­ پور، میلاد، ساناز احمدی و فاطمه عبداللهی و سمانه تابش (1389)، رنگ روانشناسی زندگی، تهران، سبزان.
دریایی، محمد (1388)، دانشنامه طب اهل بیت، تهران، پیام کتاب.
رازی، محمد­ بن ­زکریا (1387)، المنصوری فی الطب، محمد ابراهیم ذاکر، تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
رازی، محمد­بن­ زکریا (1419)، من­لا­یحضره الطبیب، قاهره، دار رکابی للنشر.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم.
زرگری، علی (1375)، گیاهان داروئی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج 1.
شاین، بتی (1383)، رنگ­های شفابخش، شیرین یادگاری، تهران، صورتگر.
شریف­ الرضی، محمد­بن­ حسین (1414)، نهج البلاغه، صبحی صالح، قم، هجرت.
صاحب­ بن­ عباد، اسماعیل­ بن­ عباد (1414)، المحیط فی اللغه، بیروت، عالم الکتاب، ج 7.
طبرسی، حسن­ بن­ فضل (1370)، مکارم الاخلاق، قم، الشریف الرضی.
طبرسی، علی­ بن­ حسن (1385 ق)، مشکاه الانوار فی غرر الاخبار، نجف، المکتبه الحیدریه.
طوسی، محمد بن حسن (1414)، الامالی، قم، دار الثقافه.
عقیلی علوی شیرازی، سیدمحمدحسین (1385)، خلاصه الحکمه، اسماعیل ناظم، قم، اسماعیلیان، ج 2.
علی ­بن­ موسی امام رضا علیه­السلام (1406)، الفقه المنسوب الی الامام الرضا، مشهد، مؤسسه آل­البیت.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409)، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم.
فلوک، هانس (1366)، گیاهان دارویی، محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صداقت، تهران، روزبهان، چاپ دوم.
کراجکی، محمد­ بن­ علی (1353)، معدن الجواهر و ریاضه الخواطر، احمد حسینی، تهران، المکتبه المرتضویه.
کرمانی، محمدکریم (1362)، دقائق العلاج، عیسی ضیاء ابراهیمی، کرمان، چاپخانه سعادت، ج 1.
کفعمی، ابراهیم­ بن­ علی (1418)، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج 1، 3، 6.
کیانی، کاظم (1399)، دائره المعارف داروشناسی گیاهی، تهران، زرقلم.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 59 و 73.
محمد­بن­ محمد عبدالله (1383)، تحفه خانی، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران.
محمدی ری­ شهری، محمد (1396)، دانشنامه احادیث پزشکی، حسین صابری، قم، دارالحدیث، ج 1.
مستغفری، جعفر­ بن­ محمد (1385 ق)، طبّ النبی، علی اکبر الهی خراسانی، نجف، مکتبه الحیدریه.
مفید، محمد­ بن­ محمد (1413)، الامالی، قم، کنگره شیخ مفید.
مقدم، کاظم (1390)، داروخانه گیاهی، تهران، بختیاری.
میرزایی، سکینه (1396)، خرافه­گرایی و خرافه زدایی، قم، هاجر.
نفیسی، میرزا علی­ اکبر (بی­تا)، فرهنگ نفیسی، خیام، تهران، ج 5.
نورانی، مصطفی (1384)، دائره المعارف بزرگ طب اسلامی، قم، ارمغان یوسف، ج 7.
همدانی، میرزا علی بن زین العابدین (1382)، إحیاء الاطفال، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران.
هونکه، زیگرید (1362)، فرهنگ اسلام در اروپا، مرتضی رهبانی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
یوسفی هروی، یوسف بن محمد (1391)، ریاض الاویه، تهران، المعی.
نشریات:
کارگرفرد، مهدی، دهقانی، مهدی و حیدری، احمد (تابستان 1390)، «تأثیر یک دوره ورزش درمانی در آب بر کیفیت زندگی اضطراب و افسردگی بیماران هموفیلی»، نشریه کومش، ش 40، صص 364-371.
مظفری­زاده، مجید، حیدری، فاطمه و قلع چه­یزدانی، سهیلا (تابستان 1397)، «اثربخشی 21 جلسه آب درمانی بر کاهش استرس بعد از سانحه، اضطراب و افسردگی»، نشریه مطالعات روانشناسی ورزشی، ش 24، صص 115-130.
منصوریان، نوید، (1395) «تأثیر روش آب درمانی نسبت به روش فیزیوتراپی بر درد استئوآرتریت زانو»، اولین همایش ملی تحولات علوم ورزشی در حوزه سلامت، پیشگیری و قهرمانی.
رامش، نشاط، کاظمی، رؤیا، مؤمن نژاد، مریم (1394)، «بررسی تأثیر آب درمانی در کاهش دردهای مفصلی»، کنگره بین المللی طب مکمل و جایگزین.
اثباتی، نغمه، فلاح­ محمدی، ضیاء و صادقپور، بهرام (بهار و تابستان 1388)، «تأثیر یک برنامه منتخب ورزش درمانی در آب بر درد، عملکرد و زمان تحرک بیماران زن مبتلا به کمردرد مکانیکی»، پژوهشنامه فیزیولوژی ورزشی کاربردی، ش 9، صص 7-17.
میرزایی، محبوبه، ارشم، سعید (بهار و تابستان 1396)، «مقایسه اثربخشی تمرین در آب­گرم معدنی و آب معمولی بر برخی عوامل روانشناختی زنان مبتلا به کمردرد مزمن»، نشریه پژوهش در توانبشخشی ورزشی، ش 9، صص 37-46.
کریمی­ نیا، محمدمهدی، شیرپور، ناهید و مقدم، مجتبی (شهریور 1400)، «بازکاوی مسأله خرافات و مبارزه با آن از منظر آیات و روایات»، نشریه دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، ش 40، صص 174-184.
مجرد، مجتبی (زمستان 1397)، «ستیز با طب (ریخت­شناسی خرافه­های طبی در ایران از قرن هفتم تا دوازدهم قمری با تکیه بر سه دستنویس فارسی)»، نشریه تاریخ پزشکی، ش 37، صص 31-41.
تازیکی، طیبه، افروز، غلامعلی و قاسم­زاده، سوگند (فروردین 1394) «اثربخشی اسب سواری درمانی بر مهارت­های اجتماعی کودک دارای اتیسم»، نشریه تعلیم و تربیت استثنایی، ش 129، صص 33- 38.
نشریات لاتین:
Science Direct, Essential oil used in aromatherapy: A systematic review. Asian Pacific of Tropical Biomedicine. 2015
Ewa Malchrowicz & others. Perceived Benefits for Mental and Physical Health and Barriers to Horseback Riding Participation. The Analysis among Professional and Amateur Athletes. International journal of Environmental Research and Public Health. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7277445/
Shlomit Weiss-Dagan & others. Therapeutic horseback riding for at-risk adolescents in residential care. Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health volume 16, Article number: 90 (2022)