نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره)، قم، ایران.

چکیده

جنگ از مهم­ترین عرصه­ هایی است که انسان­ها، در مواجهه با آن از اخلاق و سرشت انسانی فاصله گرفته و ارزش­های اخلاقی را نادیده می­گیرند. نظریه­ های اخلاق جنگ با ارائه اصول و قواعد ناظر به مسائل مختلف جنگ، سعی در کاهش آسیب­ های ناشی از جنگ دارند. از سوی دیگر، بخش مهمی از تعالیم دین اسلام را آموزه­ های اخلاقی تشکیل می­دهد. در صدر اسلام نیز پیامبرخدا(ص) و مسلمانان با پدیده جنگ مواجه بودند؛ به گونه ­ای که آیات قرآن کریم و روایات بسیاری بر چگونگی آداب جنگ و شیوه نبرد با دشمنان وجود دارد. اما با این وجود ساختار و هندسه­ ی منسجم و معناداری از این آموزه ­ها ارائه نشده است. این نوشتار با کاربست روش تحلیل  محتوای کیفی درصدد پاسخ به این سؤال است: «الگوی اخلاق جنگ در سیره ­ی سیاسی پیامبرخدا(ص) چیست؟»  یافته­ های پژوهش حاکی از جریان داشتن اخلاق در ساحت ­های مختلف زندگی انسان ازجمله جنگ است.  ، الگوی برخاسته از سیره پیامبرخدا(ص) نگاهی هدایت­ محور، سعادت­ طلب و صیانت­ گرا به جنگ داشته و با ارائه اصول اخلاقی در پنج محور راهبرد جنگ ، تاکتیک جنگ، شایستگی­ های رزمندگان، شیوه رفتار بااسیران و رفتار با اموال و محیط زیست، هدایت و سعادت انسان و صیانت از کرامت، جان، مال و محیط زیست او را تأمین می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The conceptual model of the ethics of war in the political life of the great prophet (pbuh)

نویسنده [English]

  • mohammadtaghi aghaie

Assistant Professor, Department of Political Science and International Relations, Shahid Mahallati higher education institutions,Qom, Iran.

چکیده [English]

War is one of the most important areas in which people, when faced with it, distance themselves from ethics and human nature and ignore moral values. The theories of the ethics of war try to reduce the damage caused by war by providing principles and rules related to various issues of war. On the other hand, moral teachings form an important part of Islamic teachings. At the beginning of Islam, the Prophet of God (PBUH) and Muslims faced the phenomenon of war;
In such a way that there are verses of the Holy Qur'an and many narrations on the manners of war and the way of fighting with enemies. However, a coherent and meaningful structure and geometry of these teachings has not been presented. Using the qualitative content analysis method, this article tries to answer the question: "What is the pattern of war ethics in the political life of the Prophet of God (PBUH)?" The findings of the research indicate that morality flows in different areas of human life, including war. , the model that arose from the life of the Prophet of God (PBUH) has a guidance-oriented, happiness-seeking and conservationist view of war and by presenting moral principles in the five axes of war strategy, war tactics, combatants' merits, how to treat prisoners and how to treat property. And the environment provides the guidance and happiness of man and the protection of his dignity, life, property and environment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • War
  • the ethics of war
  • the political life of the Prophet of Islam (PBUH)
قرآن کریم.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (بی­تا). شرح نهج البلاغه، قم، مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
ابن ابی شیبه، عبدالله بن محمد بن ابراهیم بن عثمان (1409ق). المصنف، ریاض، مکتبه الرشد.
ابن اثیر، علی بن محمد (1405ق). الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالصادر.
ابن اثیر، علی بن محمد (بی­تا). اسدالغابه فی معرفه الصحابه، تهران، اسماعیلیان.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق و تصحیح محمود محمد طناحی، قم، اسماعیلیان.
ابن ادریس، محمدبن منصور بن احمد حلی (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1382ش). الخصال، قم، نسیم کوثر.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1385ق). علل الشرایع، بی نا.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1403ق). معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی (1413ق). من لایحضرالفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل شهاب الدین احمد بن علی (ق1415). الإصابه فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن حزم، علی بن احمد (1424ق). المحلی بالآثار، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن حزم، علی بن احمد (بی­تا). جوامع السیره النبویه، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ابن حنبل، احمد بن محمد (۱۴۱۲ق). مسند الامام احمد بن محمد بن حنبل ابی عبد الله الشیبانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ابن سعد، محمد بن سعد(۱۴۱۴ق). الطبقات الکبری، طائف، مکتبة الصدیق.
ابن شهر آشوب، محمد بن علی (1379ش). مناقب آل ابی طالب، قم، علامه.
ابن کثیر، ابوالفداء إسماعیل بن عمر (1407ق). البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.
ابن ماجه، ابوعبدالله محمد بن یزید القزوینی (بی­تا). السنن، محقق محمدفؤاد عبدالباقی، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیه.
ابن مسکویه، احمد بن محمد (1381ش). تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، بی جا، اساطیر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق). لسان العرب، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
ابوداود سجستانی، سلیمان بن اشعث (1418ق). سنن أبی داود، بیروت، دار ابن حزم.
اتکینسون، آر.اف (1370ش). درآمدی به فلسفه اخلاق، مترجم سهراب علوی نیا، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
احمدی طباطبایی، سیدمحمدرضا (1387ش). اخلاق و سیاست رویکردی اسلامی و تطبیقی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
احمدی میانجی، علی (1419ق). مکاتیب الرسول، قم، دارالحدیث.
اخوان کاظمی، بهرام (تابستان 1383ش). «دولت و پدیده قدرت از منظر واقع گرایی سیاسی»، مجله علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، ش 41، صص 100-82.
بحرانی، یوسف بن احمد (۱۳۶۳ش). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
برزنونی، محمدعلی (پاییز و زمستان1384ش). «اسلام، اصالت جنگ یا اصالت صلح»، مجله حقوق بین المللی، ش33، صص 157-73.
بلاذری، احمدبن یحیی (1417ق). أنساب الأشراف، بیروت، دارالفکر.
بیهقی، احمد بن حسین (۱۴۲۴ق). السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة.
پالمر، مایک (1385ش). مسائل اخلاقی، مترجم علیرضا آل بویه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
الجندی، انور (1980م). الاسلام و حرکه التاریخ، بیروت، دارالکتب.
جواندل. نرگس (1389ش). جستارهایی در اخلاق کاربردی، قم، انتشارات دانشگاه قم.
حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق). وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع).
حلبی، ابوالفرج نورالدین علی بن ابراهیم (1427ق). السیره الحلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
حمیری المعافری(ابن هشام)، عبد الملک بن هشام (بی­تا). السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة.
خدوری، مجید (1391ش). جنگ و صلح در قانون اسلام، ترجمه سیدغلامرضا سعیدی، تهران، کلبه شروق.
دانش آشتیانی، محمدباقر (پاییز1388ش). «اصول و روش تدوین دکترین نظامی»، پژوهش­نامه نظم و امنیت انتظامی، شماره 7.ص 72-17.
دهخدا، علی اکبر (1373ش). لغت نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ذهبی، شمس الدین محمد (1428ق). تذکره الحفاظ، بیروت، دارالکتب العلمیه.
راغب اصفهانی، محمدحسین (1404ق). المفردات فی غریب القرآن، تهران، دفتر نشر کتاب.
الزحیلی، وهبه (1419ق). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی (دراسه مقارنه)، دمشق، دارالفکر.
زمانی زاده، طهماسب (1396ش). نقد اخلاق جنگ گروه های تکفیری با تاکید بر سنت نبوی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف اسلامی، قم.
ژکس. (1362ش). فلسفه اخلاق، مترجم ابوالقاسم حسینی،تهران، امیرکبیر.
شبّر، سیدعبدالله (1374ش). الاخلاق، قم، مکتبة العزیزی.
شیرازی، ابراهیم بن علی (۱۴۲۴ق). المهذب فی فقه الإمام الشافعی، بیروت، دار المعرفة.
طاهری سرتشنیزی، اسحاق (1401ش). فلسفه جهاد و دفاع در اسلام، قم، زمزم هدایت.
طباطبائی بروجردی، سیدحسین (1361ش). جامع احادیث الشیعه، تهران، بی­نا.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1381ش). سنن النبی، مترجم حسین استادولی، تهران، پیام آزادی.
طبرسی، فضل بن حسن (1339ش). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، تهران، دارالمعارف الاسلامیه.
طبرسی، ابوالفضل علی (1418ق)، مشکوه الانوار، محقق مهدی هوشمند، قم، دارالحدیث.
طبری، محمد بن جریر (1387ش) تاریخ الطبری تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دارالتراث.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارکتاب العربی.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1413ق). تهذیب الاحکام، بیروت، دارالاضواء.
طوسی، نصیرالدین (1389ش). اخلاق ناصری، تهران، فراهانی.
عالم زاده نوری، محمد (1392ش). استنباط حکم اخلاقی ازسیره و عمل معصوم، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
عالم زاده نوری، محمد (1396ش). استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادله لفظی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
عاملی، جعفر مرتضی (1426ق). الصحیح من سیره النبی الأعظم، قم، دارالحدیث.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1414ق). تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت(ع).
عمویی، حامد و حسین خانی، الهام (بهار 1390ش). «دیدگاه های رهیافت های مختلف روابط بین الملل نسبت به مسأله صلح»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، ش14، صص 87- 65.
غزالی، ابوحامد (بی تا). احیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتاب العربی.
فرانکنا، ویلیام کی (1383ش). فلسفه اخلاق، مترجم هادی صادقی، قم، کتاب طه.
فرو، هلن (1398ش). اصول اخلاقی جنگ و صلح، مترجم مهدی ابراهیم زاده، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
قربان نیا، ناصر (تابستان1382ش). «بررسی مداخله بشردوستانه از منظر اخلاق»، نامه مفید، ش 4، صص 152-125.
قمی، شیخ عباس (۱۴۱۴ق). سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الواردة فیها علی بحار الأنوار، قم، انتشارات اسوه.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی، قم، دارالکتاب.
قوام، سیدعبدالعلی (1388ش). سیاست های مقایسه­ای، تهران، سمت.
کاتب واقدی، ابن سعد (1418ق). الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
گوتک، جرالدال (1389ش). مکاتب فلسفی و آرای تربیتی، ترجمه محمدجعفر پاک سرشت، تهران، سمت.
لوبان، دیوید (1391ش). «جنگ عادلانه و حقوق بشر»، ترجمه یاسر روستایی، مهرنامه، ویژه نامه جنگ و صلح، تهران، هنر سرزمین سبز.
مجلسی، محمدباقر (۱۳۸۴ش). حیاه القلوب، قم، سرور.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبارالائمه الاطهار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
محلاتی، محمدجعفر (پاییز و زمستان1385ش). «اخلاق جنگ در متون ادبی و حماسی فارسی»، پژوهشنامه ادب حماسی، ش 3، صص 113-91.
مروارید، علی اصغر (1410ق). سلسله الینابیع الفقیه، بیروت، دارالتراث.
مصباح یزدی، مجتبی (1382ش). بنیاد اخلاق، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1388ش). پیش نیازهای مدیریت اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1394ش). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصطفوی تبریزی، حسن (1374ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصطفی، ابراهیم (۱۳۸۶ش). المعجم الوسیط، بی‌جا، موسسة الصادق (ع).
مطهری، مرتضی (1374ش). مجموعه آثار، تهران، صدرا.
معلوف، لویس (۱۳۷۱ش). المنجد فی اللغة، قم، اسماعیلیان.
مفید، محمد بن محمد (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم،کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1374ش). تفسیرنمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
مور، جورج ادوارد (1385ش). مبانی اخلاق. ترجمه غلامحسین توکلی و علی عسگری یزدی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
موزلی، الگزاندر (1398ش). «نظریه جنگ عادلانه»، دانشنامه جنگ و صلح، گردآورنده و ترجمه خشایار دیهیمی، تهران، صدای معاصر.
موسوی خمینی، سید روح الله (1388 ش). شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).
موسوی خمینی، سید روح­الله (1387 ش). شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).
نادری، مهدی (پاییز و زمستان 1396 ش). «مدل نظری اخلاق جنگ در تفکر شیعی با تأکید بر دیدگاه آیت­الله سیستانی»، دانش سیاسی، ش 26، صص 34-5.
نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
نظام الملک طوسی، حسن بن علی (1389 ش). سیرالملوک (سیاست نامه)، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، بیروت، آل البیت.
نووی، ابوزکریا محیی الدین یحیی بن شرف (2009م). المجموع: شرح المهذب، بیروت، بیت الافکار الدولیه.
نیچه، فریدریش (1377ش). حکمت شادان، ترجمه جمال آل احمد و سعید کامران و حامد فولادوند، تهران، جامی.
نیچه، فریدریش (1380ش). تبارشناسی اخلاق، ترجمه داریوش آشوری، تهران، آگاه.
هولمز، رابرت ال (1385ش). مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا، تهران، ققنوس.
هیوود، اندرو (1389ش). سیاست، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران، نشر نی.
واقدی، محمدبن عمر (1409ق). المغازی، بیروت، مؤسسه اعلمی.
 
Christopher. P. (2004). The Ethics of War and Peace: An Introduction to Legal and Moral Issues. 3rd edn. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Iain Atack (2005), The Ethics of Peace and War, Edinburgh University Press.
Jonson, J.T. (1981), Just War Tradition and the Restraint of War. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Oldmeinen, mareike, (2010), The Political Realism of Thucydides and Thomas Hobbes, university of St Andrews.
Orend. B. (2008). ‘War’. In E.N.Zalta (es.), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall2008 edn, available at
http://plato.stanford.edu/archives/fall 2008/entires/war/(accessed13December2010)
Tyner JA (2009). War, Violence, and Population: Making the Body Count. New York: The Guilford Press.
Waltz, Kenneth N. (1979). Theory of International Politics, new York. Mcgraw-hill publishing company.
Walzer, M. (2000). Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations, 3rd edn, New York: Basic Books.
Walzer, M. (2004). Arguing about War, New Haven, CT /London: Yale University
Press