نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز ، تهران، ایران.

چکیده

میراث باستانی تمدن به‌واسطۀ جوامع قرون وسطی به تکامل نهایی رسید و به دورۀ مدرن منتقل شد. در تقسیم زمانی تاریخ علوم، تمدن اسلامی بخش کالبدی تاریخ علم است. سارتن، پیش از دورانت و توین بی، زمینه‌های سیر تمدن‌ها در عرصۀ بین‌المللی را بیان کرده است. کارکرد دین در تولید تمدن دیدگاه مشترک آن‌ها است. تمدن اسلامی، پس از توسعه از طریق مغرب و اندلس، زمینۀ انتقال تمدن را فراهم نمود، خاورشناسان با پدیدارشناسی تمدن اسلامی پارادایم مطالعاتی در این زمینه شکل داده‌اند. این عملیات پژوهشی قرن‌ها پیش به‌وسیلۀ ابن خلدون در گزارش بیش از نُه قرن تجربۀ علمی بشر در قرون وسطی، با تقسیم جدید ازعلم در روش و غایت و تفکیک دانش از جهل خرافات، انجام شده است. این مفهوم علم در تمدن اسلامی عامل سیر میراث کلاسیک علم و تمدن روم، یونان، اسکندریه و ایران است. این پژوهش به بررسی مفهوم علم در تمدن اسلامی در زمینۀ علوم طبیعی و پایه می‌پردازند که از رهگذر آن به توسعه و تکامل آن دربارۀ شیمی به‌عنوان نقطۀ شروع روش علمی در تاریخ علم و انقلاب علمی در قرون وسطی پرداخته خواهد شد. فرضیۀ تکمیلی پژوهش این است که زمینۀ فلسفی ودینی و علت زایایی تمدن اسلامی در قرون وسطی سیرۀ علمی پیامبر اسلام و واقع‌گرایی در کسب دانش است و دانش‌های مسلمین در قرون وسطی در قالب این نگرش به طبیعت توسعه پیدا کرد، و محمد (ص) سرآمد انبیاء در تمدن‌سازی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The concept of science in Islamic civilization in the Middle Ages, realism and revolution in the scientific method

نویسنده [English]

  • mohammad reza shahidi pak

Assistant Professor of History, Faculty of Literature and Humanities, Islamic Azad University of Tehran Markaz, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The ancient heritage of civilization was finally evolved by medieval societies and transferred to modern era. In time division of history of science, Islamic civilization is physical part of history of science. Before Durant and Toynbee, Sarton has described the backgrounds of the course of civilizations in international arena. The function of religion in production of civilization is their common view. Islamic civilization, after its expansion through Maghreb and Andalusia, paved way for transmission of civilization. Orientalists, with phenomenology of Islamic civilization, have formed a paradigm of studies in this field. This research operation was carried out centuries ago by Ibn Khaldun in report of more than nine centuries of human scientific experience in Middle Ages with a new division of science into method and end and separation of knowledge from superstition ignorance. This concept of science in Islamic civilization is the cause of course of classical heritage of science and civilization of Rome, Greece, Alexandria and Iran. This research studies concept of science in the field of nature and basic sciences in Islamic civilization, and according on that, its development and evolution in chemistry will be proposed which is the first step of scientific method in the history of science and scientific revolution in Middle Ages.
The supplementary hypothesis of research is that philosophical and religious background and the cause of fertility of Islamic civilization in Middle Ages, is the scientific life of Prophet of Islam, and also the realism in acquiring knowledge and knowledge of Muslims in Middle Ages developed with this attitude to nature and Muhammad (PBUH), was the pioneer of prophets in civilization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sciences
  • medieval
  • civilization
  • Sarton
  • scientific revolution
  • Islamic civilization
نهج الفصاحه، کلمات قصار پیامبر
ابن خلدون (1989م). مقدمه، بیروت: دارالکتب الاسلامیه.
ابن‌رشد (1999 م). الکلیات فی الطب، بیروت لبنان: بیضون.
العقیقی، نجیب (1964م). کراوس، قاهره: موسوعه المستشرقین.
بروجردی، حسین (1340). جامع احادیث الشیعه، قم: دارالکتب الاسلامیه.
 
پاک‌نژاد، رضا (1365). اولین دانشگاه و پیامبر خاتم، یزد: بنیاد فرهنگى شهید پاک‌نژاد.
پاک‌نژاد، رضا (1375). روزنتال، دانش پیروزمند، مترجم علیرضا پلاسید، تهران: گسترۀ تاریخ.
زرین کوب (1368). کارنامۀ اسلام، تهران: امیرکبیر.
سارتن، جرج (1383). مقدمه‌ای بر تاریخ علوم، ترجمۀ افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
شهید ثانی (1363). اللمعه الدمشقیه کتاب العتق، قم: جامعۀ مدرسین.
شهیدی پاک، محمدرضا (1397). مفهوم علوم در تمدن اسلامی و سیاست علمی دولت‌های اسلامی در قرون وسطی، قم: سرای کتاب.
---------------- (1399). «آخرین مراحل تکامل ریاضیات و علم حساب در تمدن اسلامی در عهد دولت حفصیان در افریقیه» مجلۀ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، س 3، اسفند، ش 34.                                                                                                                          
--------------- (1397). ابن حزار، مطالعه تحلیلی فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب اندلس افریقیه، قم: غلویون.
--------------- (1389). تاریخ تحلیلی اندلس، قم: جامعه المصطفی العالمیه.
-------------- (1400). پزشکی در شمال آفریقا، تهران: دایرةالمعارف طب اسلامی و ایرانی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی.
------------ (1384). «طب تونسی در قرون وسطی در دورۀ حفصیان» مجلۀ علمی تاریخ اسلام، ش 4.
--------------- (1384). «تحولات فلسفی کلامی عهد حفصیان» فصلنامۀ تاریخ و تمدن علوم  و تحقیقات، دورۀ اول، ش 2.
----------- (1389). «جامعه‌شناسی تاریخی ابن خلدون» مجلۀ کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 150.
---------- (1400). «مبانی نظری شهرنشینی و شهرسازی و قواعد رفتار شهروندی در تمدن اسلامی، ادوار نظریۀ شهری از پیامبر (ص) تا نظریۀ شهری ابن خلدون» مجلۀ دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، س 4، فروردین، ش 35.
---------- (1395). «جلوه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی در عهد حکومت و دولت حفصیان»، سیویلیکا.
--------- (1384). «فلسفۀ سیاسی از فارابی تا ملاصدرا؛ نظریۀ اتصال»، کنگره بین المللی تولد ملاصدرا، تهران: بنیاد صدرا.
----------- (1385). «گزارش ابن خلدون از فرهنگ و تمدن اسلامی» کنگرۀ تمدن اسلامی، کمیسیون تاریخ و فرهنگی، زاهدان: مرکز فرق و مذاهب.
مفضل (1094ق). توحید مفضل، ترجمۀ مجلسی،  بی تا: بی جا.
مراکشی (1389). المعجب فی تلخیص اخبار المغرب، ترجمۀ شهیدی پاک، قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
مؤسسۀ شیعه‌شناسی استراسبورگ (1368). مغز متفکر جهان شیعه، مترجم ذبیح الله منصوری، تهران: جاویدان.
نصر، حسین (1372). معارف اسلامی در دنیای معاصر، تهران: حکمت.
هشام بن حکم (1351). مناظرات، بی جا: بی نا.
هونکه، سیگیرید (1354). فرهنگ اسلام در اروپا، ترجمۀ رهبانی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
 shahidipak, Mohammadreza (2012). 43rd Congress of the International Society for the History of Medicine, Padua - Abano Terme (Italy). p. 12-16.
------------------------ )2002.( “Ibn Khaldun as a paradigm for the past and future of sociology and humanity”. Sociol IntN,DOI: 10.15406/sij.2020.04.00240.