نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 سطح چهار حوزه علمیه قم، مدرس گروه معارف دانشکده علامه طباطبایی دانشگاه فرهنگیان بوشهر ایران

2 کارشناسی ارشد صنایع دستی،مدرس گروه هنر، دانشکده علامه طباطبایی، دانشگاه فرهنگیان، بوشهر، ایران.

چکیده

نشانه‌شناسی به عنوان ابزاری پژوهشی برای فهم حقیقت، نقش مهمی در آشکار نمودن علائم پنهان، رموز و نمادهای مذهبی دارد. از آن‌جایی که در دوره صفویه فلزکاری از اهمیت زیادی برخوردار و دارای ارزش‌ فرهنگی، هنری و مذهبی در ابعاد مادی و معنوی بوده است، چنان‌چه هنرمندان ایرانی در این دوره با استفاده از فلز ارتباط بین هنر و مذهب را فراهم نمودند، به همین جهت پژوهش حاضر با هدف بررسی نشانه‌شناسی نمادهای مذهبی در فلزکاری دوره صفویه به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه نمادهای مذهبی در نقوش (گیاهی، حیوانی و مرکب) فلزکاری صفوی کاربرد داشته‌اند؟ شیوه پژوهش توصیفی-تحیلی بوده و جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از منابع اسنادی، مشاهده و مصاحبه صورت گرفته است. نتایج پژوهش بیان‌گر آن بوده است که مهم‌ترین نمادها در نقوش (گیاهی، حیوانی و مرکب) عصر صفویه، بته جقه، شیر، طاووس و شیر و خورشید بوده ­اند. هر چند این نمادها در طول تاریخ کهن ایران معانی مختلفی در بر داشته‌اند؛ ولی در این دوره تحولاتی در مفاهیم نمادها و نشانه‌ها در نقوش رخ داده است، یعنی علاوه بر همراه داشتن مفهوم ذاتی نماد، مفاهیم جدیدی به خود گرفته‌اند، که همان ارتباط با فرهنگ اسلامی و مذهب تشیع بوده است و گرایش به برداشت مذهبی از نمادهای مذکور افزایش یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Semiotics of religious symbols in Safavid metalwork (vegetable, animal, composite motifs)

نویسندگان [English]

  • sayyedsajjad jafari 1
  • mohamad akbari 2

1 The fourth level of Qom Seminary, teacher of the Department of Education, Allameh Tabatabai Faculty, Farhangian University, Bushehr, Iran

2 Master of Handicrafts, Teacher of Art Department, Allameh Tabatabai Faculty, Farhangian University, Bushehr, Iran.

چکیده [English]

As a research tool for understanding the truth, semiotics plays an important role in revealing hidden signs, mysteries and religious symbols. During the Safavid period, metalwork was of great importance and had cultural, artistic and religious value in material and spiritual dimensions, as Iranian artists in this period provided a connection between art and religion by using metal, for this reason, the research to investigate the semiotics of religious symbols in Safavid metalwork, the present paper seeks to answer the question, what religious symbols were used in Safavid metalwork motifs (vegetable, animal, and composite)? The method of research is descriptive-analytical and data collection has been done using documentary sources, observation and interviews. The results of the research have shown that the most important symbols in the motifs (vegetable, animal and composite) of the Safavid era were Botte Jaqqe(Paisley), Lion, Peacock and Shirokhurshid. Although these symbols have had different meanings throughout the ancient history of Iran; in this period, there have been changes in the concepts of symbols and signs in the motifs, that is, in addition to the inherent concept of the symbol, they have taken on new concepts, which was the connection with the Islamic culture and the Shia religion, and the tendency to take the mentioned symbols religiously. Increased.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semiotics
  • religious symbols
  • metalwork
  • Safavid period
  • religious motifs
بختور تاش، (1371). نشان راز آمیز، تهران، انتشارات مؤلف.
بلخی، جلال الدین محمد (1379). مثنوی معنوی، تهران، ققنوس.
پرهام، سیروس (1378). «از سرو تا بته»، مجله نشر دانش، ش 4، صص 48 -39.
تاجیک، محمدرضا (1389). «نشانه‌شناسی نظریه و روش»، پژوهش­نامه علوم سیاسی، ش 14، صص 39 -7.
تشکری، فاطمه (1390). «نمادپردازی در هنر اسلامی»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 66، صص 39 -34.
چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران، سوره مهر.
حویزی، عبدالعلی بن جمعه (1415). تفسیر نورالثقلین، قم، اسماعیلیان.
خزایی، محمد (1387). «شمسه، نقش حضرت محمد (ص)، در هنر اسلامی ایران»، کتاب ماه هنر، ش 120، صص 63 -56.
خزایی، محمد؛ موسوی حجازی، بهار (1391). «زبان وبیان در هنر فلز کاری ایران دوره اسلامی تا حمله مغول»، کتاب ماه هنر، شم 165، صص 17-4.
دینه سن، آنه ماری (1380). در آمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمه مظفر قهرمان، تهران، نشر پرسش.
سنایی غزنوی، مجدود بن آدم (1329). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تهران، چاپخانه سپهر.
شاردن، ژان (1336). سفرنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، تهران، امیرکبیر، ج 3.
شبستری، محمود بن کریم (1382). گلشن راز، کرمان، خدمات فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1354). شاهنامه فردوسی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
ذویار، حامد و همکاران (1394). «معانی نمادین نقش مایه بته جقه»، کیمیای هنر، ش 15، صص 24-17.
عبدی، ناهید، (1392). «تحلیل نگاره بهرام گور کشتن اژدها را، با روش آیکونولوژی»، نقدنامه هنر، ش 1، نسخه الکترونیکی (فیدیبو).
عطار نیشابوری، فرید الدین (1383). منطق الطیر، تصحیح شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
غروی، مهدی (1350). «آثار ایران در موزه‌های هند، سلاح‌های پادشاهان ایران در موزه بمبئی»، مجله هنر و مردم، ش 110، صص 41-36.
قائم مقامی، جهانگیر (1348). «پژوهشی درباره تطور شیر و خورشید»، بررسی­های تاریخی، فروردین و اردیبهشت، ش 19، صص 282-256.
قائم مقامی، جهانگیر (1345). «شیر ونقش آن در معتقدات آریایی‌ها» بررسی­های تاریخی، آبان 45، ش 3، صص 142-91.
قایینی، فرزانه (1388). سکه‌های دوره‌ی صفوی، تهران، انتشارات پازینه.
مجلسی، محمد باقر، (1989). بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفا.
محمدی ری شهری (1392). دانش نامه امیر المومنین، قم، دارالحدیث.
معین، محمد (1350). فرهنگ لغت فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
منصورحسینی، ندا، یعقوبی، معصومه (1394). «جستاری در شناخت نمادف نشانه و علم نشانه‌شناسی» دومین کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، اردیبهشت 94.
نصری، امیر (1391). «خوانش تصویر از دیدگاه آروین پانوفسکی» کیمیای هنر، ش 2، صص 18-7.
هینلز، جان راسل (1368). شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگاز، احمد تفضلی، تهران، نشر چشمه.