نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ اسلام، پژوهشکده علوم اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.

چکیده

آثار برجا مانده از پیشینیان از جمله مکتوبات آنان گنجیه ­های ارزشمند علمی و تمدنی هستند که به عنوان یک گزارشگر، رویدادهای تاریخی برای آیندگان گزارش می‌کنند. برخی مؤلفان با توجه به دانش خود به گونه‌ای از تاریخ‌نگاری اسلامی که از آن به سیره‌نگاری تعبیر می‌گردد، پرداخته‌اند. ثبت تاریخِ سیره‌‌نگاریِ پیامبر اعظم(ص) از ابتکارات قرآن است که بخشی از تاریخ و سیره زندگانی آن حضرت را آورده است تا الگوی برای بشریّت در ابعاد مختلف باشد. مدائنی از مؤلفان کثیر التألیفی بود که با برخورداری از نبوغ علمی و دانش گسترده خود شاخه‌هایی از تاریخ­نگاری اسلامی - از جمله سیره‌نگاری تاریخ و زندگانی پیامبر اعظم(ص) - را ابداع کرد. وی نقش اساسی در گسترش این نوع از تاریخ­نگاری داشت و بر مؤلفان پس از خود نیز تأثیرگذار بوده است. این مقاله با توجه به جمع‌آوری نگاشته‌های مدائنی از متون دست اول به توصیف و تحلیل آنها در سیره‌نگاری پرداخته است. مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه مدائنی توانست در گسترش، تکمیل و تأسیس برخی از موضوعات در سیره‌نگاری نقش‌آفرین باشد؟. نتیجه آنکه مدائنی با نگارش سیره‌نگاری و زیر شاخه‌های آن از جمله «عهود النبی»، «اخبار المنافقین»، «تسمیه المنافقین»، «تسمیه الذین یؤذون النبی»، «اقطاع النبی»، «دعای النبی» و  موارد دیگر در نشر موضوعات سیره‌نگاری سهمی اساسی داشته و شُکُوه تمدن اسلامی را در قرن سوم نشان داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The civilizing role of Madaeni (225 AH) in Islamic historiography (A Case study of "Sirehnegari")

نویسنده [English]

  • hossein Moradi nasab

Assistant Professor, Department of Islamic History, Research Institute of Islamic Sciences, Research Center and University, Qom, Iran.

چکیده [English]

The works left by the predecessors, including their letters, are valuable scientific and civilizational treasures that, as a reporter, report historical events for future generations. . According to their knowledge, some authors have studied a type of Islamic historiography which is interpreted as biograph. Recording the history of the biography of the great prophet (pbuh) is one of the initiatives of the Quran, which brings a part of the history and life of that prophet to serve as a model for humanity in different dimensions. Madaeni was one of the prolific authors who, with his scientific genius and extensive knowledge, invented branches of Islamic historiography - including the history and life of the Great Prophet (PBUH). He played an essential role in the expansion of this type of historiography and has influenced the authors after him. This article describes and analyzes Madaeni's writings from first-hand texts in biographical analysis. The article seeks to answer the question of how Madaeni was able to play a role in the expansion, completion and establishment of some subjects in biographical studies. . As a result, Madaeni wrote biographies and its sub-branches, such as "Ahud al-Nabi", "Akhbar al-Munafaqin", "Tasmiyeh al-Munafaqin", "Tasmiyeh al-Dhin Yazoon al-Nabi", "Aqta al-Nabi", "Dua'i al-Nabi" and other cases of publishing biographical topics. has been fundamental and has shown the glory of Islamic civilization in the third century.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Madaeni
  • Prophetic biography
  • Islamic historiography
  • Sirehnegari
  • Islamic civilization
قرآن کریم.
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن (1371ق)، الجرح و التعدیل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، هند، مطبعة مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ج 7.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید (1404ق)، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، مصر، دار إحیاء الکتب العربیة - عیسى البابی الحلبی وشرکاه، ج 4.
ابن حجر، احمد بن علی (1415ق)، الاصابه، تحقیق عادل احمد عبدالمجید و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج 3.
ابن سعد، محمد (بی­تا)، الطبقات الکبرى، بیروت، دار صادر، ج 1، 7 و 8،
ابن شبه، عمر (1410ق)، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، چاپخانه القدس، ج 2.
ابن عبدالبر، یوسف (1412ق)، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، چاپ: الأولى بیروت، دار الجیل، ج 3.
ابن عساکر، علی (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، ج 4.
ابن منظور، محمد (1405ق)، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (بی­تا)، الفهرست، تحقیق، رضا تجدد، [بی­جا]، [بی­نا].
ابن هشام، عبدالملک (1383ق) السیرة النبویة، تحقیق و تعلیق محمد محیی­الدین عبد­الحمید مصر، مکتبة محمد علی صبیح وأولاده.
ابو شیخ انصاری عبدالله (1412ق)، طبقات المحدثین باصفهان، تحقیق عبدالغفور عبدالحق حسین البلوشی، بیروت، مؤسسه الرساله، چاپ دوم، ج 1.
ابو الفرج اصفهانی علی (1415ق)، الاغانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج 15.
امین، سیدمحسن (بی­تا)، اعیان الشیعه، تحقیق وتخریج حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج 1 و6.
باشا بغدادی، اسماعیل (بی­تا)، هدیة العارفین (ب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 1 و 2.
باشا بغدادی، اسماعیل (بی­تا)، ایضاح المکنون (الف)، تحقیق و تصحیح محمد شرف الدین یالتقایا، رفعت بیلگه الکلیسی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 2.
بخاری، اسماعیل (1401ق)، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، ج 4.
بغدادی، خطیب احمد (1417ق) تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادرعطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج 12.
بلاذرى، احمد (1959م/ 1338)، انساب الأشراف (الف)، تحقیق محمد حمیدالله، مصر: مطابع دار المعارف، ج 1.
بلاذرى، احمد (1417ق)، انساب الأشراف (ب)، تحقیق سهیل­زکار و ریاض­زرکلى، بیروت: دارالفکر، ج 1 و2.
بلاذرى، احمد (1974م/ 1353ش)، انساب الاشراف (ج)، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، منشورات مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج 2.
بلاذرى، احمد (بی­تا)، فتوح البلدان (د)، تحقیق صلاح الدین المنجد، قاهره، مکتبة النهضة المصریة، مطبعة لجنة البیان العربی.
بورلو، ژوزف (1389ش)، تمدن اسلامی، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهش­ها اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
بیهقی، احمد (بی­تا)، السنن الکبرى، [بی­جا]، دار الفکر.
حاجی خلیفه، مصطفی (بی­تا)، کشف الظنون، تحقیق محمد شرف الدین یالتقایا، رفعت بیلگه الکلیسی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ج 2.
حسنیان مقدم، حسین (1395ش)، تطورشناسی سیره‌نگاری با تکیه بر نقش اصحاب امامان شیعه(ع)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حموی، یاقوت (بی­تا)، معجم الادباء، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 6.
خلیفه بن خیاط (1414ق)، تاریخ خلیفه بن خیاط، بیروت، دار الفکر.
چراغیان ­راد، مصطفی (بهار 1398ش)، «بررسی نقش ائمه شیعه تا امام رضا(ع) در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی»،نشریه علم و تمدن در اسلام، ش 2، صص 67- 48.
ذهبی، احمد (1413ق)، سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ نهم، ج 10.
روزنتال، فرانتس (1365ش)، تاریخ تاریخ­نگاری در اسلام، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
زرکلی، خیرالدین (1980م/ 1358ش)، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ج 2.
سالاری علی (1390ش)، «نقد و بررسی روایات ابوالحسن مدائنی در تاریخ طبری»، مجله پژوهش‌های تاریخی، س 3، ش 1، صص  79-49.
سجادی، سید صادق، هادی عالم زاده(1389ش)، تاریخ­نگاری در اسلام، تهران، سمت، چاپ یازدهم.
سجستانی، سلیمان( 1410ق)، سنن ابی­داود، تحقیق سعید عبدالالحام، دارالفکر، ج 2.
سزگین، فؤاد ( 1412ق)، تاریخ التراث العربی، التدوین التاریخی، قم، کتابخانه مرعشی نجفی.
سمعانی، عبدالکریم (1408ق)، الأنساب، تحقیق عبد الله عمر البارودی، بیروت، دار الجنان، ج 5 و 12.
شاهرخی سید علاء الدین (پاییز و زمستان 1388ش)، «سیره نبوی(ص)، زمینه ساز تمدن اسلامی»، نشریه مشکاه =علوم قرآن و حدیث، ش92 و 93، صص 132-106.
صدر، سید حسن (بی­تا)، الشیعه و فنون الاسلام، بی­جا، بی­نا.
صفدی، خلیل (1420ق)، الوافی بالوفیات، تحقیق احمد الأرناؤوط وترکی مصطفى، بیروت، دار إحیاء التراث، ج 22.
طبری احمد بن عبد الله (1365ق)، ذخائر العقبى، قاهره، مکتبة القدسی لصاحبها حسام الدین القدسی.
طوسی، محمد (1417ق)، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، نشر الفقاهة.
طهرانی، آقا بزرگ( 1408ق)، الذریعة ...، قم، اسماعیلیان، تهران، کتابخانه اسلامیه، ج 11و 20.
عباسی، علی اکبر، محمد باقر خزائیلی(1401ش)، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی (با تأکید بر رشد و گسترش علوم)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز پژوهشی تمدن اسلامی و دین­پژوهی پیامبر اعظم­(ص).
عسکری، ابوهلال محمد (1408ق)، الاوائل، محقق و مصحح محمد السید الوکیل، مصر، طنطا، دارالبشیر.
فهد بدری محمد (1975م/ 1354ش)، شیخ الاخباریین ابوالحسن مدائنی، نجف، مطبعة القضاء..
کاشفی، محمد رضا، (1389ش)، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، زلال کوثر.
کلینی، محمد بن یعقوب (1375ش)، الکافی، تحقیق وتعلیق علی اکبر غفاری، طهران، دار الکتب الإسلامیة، حیدری، ج 5 و ج 1. 1363، چاپ پنجم.
ماوردی، علی (1386ق)، احکام السلطانیه و الولایات الدینیه، مکه، دار التعاون و شرکة مکتبه ومصطفی البلبی الحلبی و الادوه بمصر.
محمد بن حبیب (1363ش)، المحبر (الف)، مطبعه الدائره.
محمد بن حبیب (بی­تا)، المنمق فی اخبار قریش (ب)، تحقیق، تصحصح وتعلیق خورشید أحمد فاروق.
مرادی­ نسب، حسین (1396ش)، اخبار اهل‌بیت(ع) در میراث مکتوب مدائنی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
مرادی ­نسب، حسین (تابستان1401ش)، «تحلیلی بر رویکرد­های مدائنی(و 225ق) در نگارش تاریخ» پژوهشنامه تاریخِ، دوره 17، ش 67، صص 26-1.
مرتضوی زاده، سید محمد تقی (1400ش)، «پیشینه آب زمزم در روایات تاریخی اسلامی»، مجله میقات حج، س 29، ش 116، صص 146-113.
نجاشی، احمد (1416ق)، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ پنجم.
واقدی، محمد بن عمر (1405ق)، المغازی، تحقیق، مارسدن جونس، قم، نشر دانش  اسلامی، ج1.