نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد میبد، میبد، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ اسلام، دانشکده مطالعات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی اهل بیت (ع)، تهران، ایران.

چکیده

ولایت یزد در سده هشتم هجری تحت تسلط حاکمان مظفری قرار داشت. آنان در خلأ قدرت سیاسی پس از فروپاشی ایلخانان توانستند در یزد و مناطق همجوار با به دست گرفتن قدرت، منشأ تحولات سیاسی گردند. در کنار رویدادهای سیاسی هر حکومتی، توجه به جریان‌ها و گرایش‌های فکری نیز به عنوان یکی از عناصر مهم در تبیین رویکرد‌های تمدن‌ساز ضروری می‌نماید. از این رو مقاله حاضر در صدد است به روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای به این سئوال پاسخ دهد که: موقعیت و جایگاه اجتماعی گرایش‌های مختلف فکری در یزد دوره حاکمیت آل‌مظفر (718 -۷۹۵ ق) چگونه بوده است؟ بدین منظور تلاش کرده‌ایم تا با تحلیل رابطه میان گرایش‌های مختلف فکری با امرای مظفری، تصویری مناسب از فضای فکری این دوره در یزد ترسیم نماییم. یافته‌های این پژوهش، نشان می‌دهد در این دوره، گروه‌ها و جریان‌های مختلف فکری اعم از علما، شیوخ و عرفا و سادات هر یک به لحاظ جایگاه خود و حمایت آل‌مظفر از آنان و اهتمام امرای مظفری در تأسیس مدارس و اختصاص موقوفات بسیار بر آن‌ها و حضور علما، حکما و عرفا از ولایات همجوار به یزد در توسعه علوم و معارف و رونق حیات فکری و اجتماعی عصر خویش، تأثیر بسزایی داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The intellectual tendencies of Yazd during the reign of Al Muzaffar ) 1318-1394 AD)

نویسندگان [English]

  • Tayyebah Rahimdel Maybodi 1
  • Ahmad Badkoubeh Hazaveei 2
  • Mohammad reza Abouei Mehrizi 3

1 Member of the Faculty of the Islamic Studies Department, Islamic Azad University, Meybod, Meybod, Iran

2 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran, Tehran, Iran

3 Assistant Professor of Islamic History Department, Faculty of Islamic Studies, Ahl al-Bayt International University (AS), Tehran, Iran.

چکیده [English]

Yazd province was under the control of Muzaffari rulers in the 8th century of Hijri. In the vacuum of political power after the collapse of the Ilkhanate, they seized political power in Yazd and the neighboring regions and became the source of political development. Along with the political events of any government, it is necessary to pay attention to the currents and intellectual trends as one important element in explaining religious thought. Therefore, the present article aims to answer this question through a descriptive-analytical method based on library studies: What were the position and social status of different intellectual trends in Yazd during the era and period of Al-Muzaffar's rule (1318-1394 AD) For this purpose, we have tried to draw a suitable picture of the intellectual atmosphere of this period in Yazd by analyzing the relationship between different intellectual tendencies with Muzaffari rulers. The findings of this research show that in this period, different groups and currents of thought, including scholars, mystics, and Sadat, each in terms of their position and Al-Muzaffar's support for them, and the efforts of the Muzaffari rulers in establishing schools and allocating endowments to them, and the presence of scholars, sages And the mystics from the neighboring provinces of Yazd have had a significant impact on the development of science and education and the prosperity of the social and intellectual life of their era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yazd
  • Al-Muzaffar
  • Shafi'i Sunnah
  • Twelve Imami Sunnah
  • Hikmat Ishraqi
  • Sufism
ابن بطّوطه، شرف الدین ابوعبداللّه محمد لواتی طنجی (1370). سفرنامه ابن بطوطّه، ترجمه محمد علی موحد، تهران، نشر آگاه، ج 1.
ابن‌عنبه، جمال‌الدین احمد (1383). عمدةالطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، قم، انتشارات آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی.
ابن نظام‌الحسینی یزدی، محمّد بن محمّد (1388). العراضه فی الحکایه‌السلجوقیه،‌ به کوشش مریم میرشمسی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
الشیبی، کامل مصطفی (1374). تشیع و تصوف؛ تا آغاز سده دوازدهم هجری، تهران، امیرکبیر.
اوحدی حسینی دقّاقی بلیانی اصفهانی، تقی‌الدین محمّد (1389). عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، تصحیح ذبیح‌اللّه صاحبکاری و آمنه فخر احمد با نظارت محمّد قهرمان، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
بهشتی، محمد (زمستان 1389). «تأثیر اندیشه سهروردی بر آراء فیلسوفان مسلمان»، مجله تاریخ فلسفه، س 1، ش 3، صص 30-11.
جعفری، جعفر بن محمد (1343). تاریخ یزد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جعفریان، رسول (1388). تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشر علم.
جنید شیرازی، معین‌الدین قاسم (1328). شد‌الازار فی حط الاوزار عن زوارالمزار، به تصحیح و تحشیه محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، چاپخانه مجلس.
حافظ ابرو، عبداللّه بن‌ لطف‌اللّه (1380). زبده‌التواریخ، محقق و مصحح سید کمال حاج سید جوادی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسینی یزدی، رکن الدین محمد (1365). جامع الخیرات، به اهتمام جعفر غضبان، یزد، انتشارات اداره کلّ حج و اوقاف و امور خیریه استان یزد.
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی (1362). حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابفروشی خیام، ج 3.
دانش یزدی، فاطمه (1387). کتیبه‌های اسلامی شهر یزد، زیر نظر محمد حسن خادم زاده، یزد، نشر سبحان نور و پایگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر تاریخی یزد.
دهقان‌نژاد، امیر؛ فولادی، فضل‌الله (زمستان 1400): «بازسازی و تطور علوم حکمی 0 منطق و فلسفه) در ایران عصر ایلخانان»، نشریه علم و تمدن در اسلام، ش 10(ب)، صص 29-10.
رهدار، احمد (بهار و تابستان 1389). «تبیین تطورات سیاسی تصوف و نسبت آن با تشیع»، جستارهای سیاسی معاصر، س 1، ش 1، صص 126-79.
ستوده، حسینعلی (1347). تاریخ آل‌مظفر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج 2.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1372). مطلع‌ سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1379). رساله هیاکل‌النور (شرح فارسی از عهد آل‌مظفر از مترجم و شارح ناشناخته)، به تصحیح و مقدّمه محمّد کریمی زنجانی اصل، تهران، نشر نقطه.
شاه نعمت اللّه ولی، سیّد نورالدین (1374). کلّیات اشعار شاه نعمت اللّه ولی، به سعی جواد نوربخش، تهران، انتشارات مهرآیین.
شیروانی، حاجی زین‌العابدین (1378 ق). بستان‌السیاحه، تصحیح میرزا‌ سید عبدالله‌ مستوفی، تهران، انتشارات سنایی.
صفا، ذبیح اللّه (بی‌تا). تاریخ ادبیات در ایران؛ از اوایل قرن هفتم تا اواخر قرن هشتم هجری، تهران، انتشارات ابن سینا، ج 3.
عربشاه‌ یزدی، عماد‌الدین (1370). منظومه (مثنوی) مونس‌العشاق اثر شیخ شهاب‌الدین یحیی سهروردی، به کوشش سیده محمود هاشمی، اسلام آباد – پاکستان، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
عضد یزدی، سندبادنامه منظوم (1381). به تصحیح محمد جعفر محجوب، تهران، نشر توس.
غنی، قاسم (1369). تاریخ عصر حافظ (بحث در آثار و افکار و احوال حافظ)، با مقدمه محمّد قزوینی، تهران، انتشارات زوار، ج 1.
فتوح‌المجاهدین فی ردّ المتدلّسین، نسخه خطّی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 10720، تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
فهرست نسخه‌های خطی ایران (فنخا) (1391). به کوشش مصطفی درایتی، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه‌های ملی جمهوری اسلامی ایران، ج 19.
فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (1357). تألیف محمد تقی دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
قزوینی، یحیی بن عبد‌اللطیف (1363). لب‌التواریخ، تهران، بنیاد گویا.
قطب الدین شیرازی. شرح حکمه الاشراق شیخ اشراق، نسخه خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شماره 1372، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
قمی نیشابوری. نظام‌الدین حسن بن محمد، غرائب‌القرآن و رغائب‌الفرقان، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 434، تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
کاتب، احمد بن حسین بن علی (1345). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
کتبی، محمود (1364). تاریخ آل‌مظفر، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
گدار، آندره؛ یدا گدار و دیگران (1371). آثار ایران، ترجمه ابوالحسن سرو مقدم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مسرّت، حسین (1395). یزد؛ یادگار تاریخ، یزد، انجمن کتابخانه‌های عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد و انتشارات یزد.
مستوفی بافقی، محمد مفید (1385). جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، نشر اساطیر.
مستوفی قزوینی، حمداللّه (1336). نزهه‌القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابخانه طهوری.
معلّم خبّاز، ابوبکر حسین بن قاضی علی بن نقی. مجموعه خطی کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران، شمارة 8713، تهران، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
معلّم یزدی، معین الدین بن جلال‌الدین محمد (1326). مواهب الهی (در تاریخ آل‌مظفر)، با تصحیح و مقدّمه سعید نفیسی، تهران، نشر اقبال، ج 1.
منشی یزدی، شهاب الدین محمّد بن علی بن جمال الاسلام ملقّب به منشی (2536). همایون نامه، به اهتمام رکن الدین همایونفرخ، تهران، دانشگاه ملّی ایران.
مؤمنی، محسن (آذر 1391)، «منازعات فرقه‌ای و تحول مذهبی در ایران»، نشریه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 175، صص 73-66.
نظام الدین اسحاق و دیگران از خاندان حمّوئی یزدی (1395). المشیخه (کنز السالکین)، مقدّمه سید محمد طباطبایی بهبانی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
نوروزی، جمشید؛ صادقی فرد، مژگان (تابستان 1400). «جایگاه علماء دینی در حکومت آل‌مظفر و چگونگی نقش‌آفرینی آنان»، نشریه مطالعات تاریخ فرهنگی، سال دوازدهم، ش 48، صص 169-141.
همایونفرّخ، رکن‌الدین (1347). کتاب و کتابخانه‌های شاهنشاهی ایران از صدر اسلام تا عصر کنونی، تهران: وزارت فرهنگ و هنر و وزارت کل آموزش و پرورش.
هنرفر، لطف اللّه (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان: انتشارات ثقفی.